تبیین نسبت هیدروپلیتیک فرامرزی و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران

تاثیر بحران آب به طور کلی و معضلات هیدروپلیتیکی به طور خاص بر روی امنیت ملی از دو منظر و مقیاس قابل طرح و بررسی است: نخست در مقیاس فراملی و فراکشوری مسایل هیدروپلیتیکی ایران با همسایگان دارای حوضه آبریز مشترک قابل طرح و بررسی است. مناسبات هیدروپلیتیکی ایران به ویژه با کشورهای دارای «موقعیت هیدروپاور بالادستی» و «وضعیت هیدروهژمون برتر» سبب اثرگذاری منفی بر امنیت ملی ج.ا.ایران می شود. لازم به ذکر است که مناسبات هیدروپلیتیکی ایران و همسایگان در همه جهات جغرافیایی شرق، غرب، شمالغرب و شمال شرق کشور و نسبت آن با امنیت ملی به انحای مختلف می باشد. اختلاف ایران و کشورهای همسایه در خصوص چگونگی تقسیم و بهره برداری از آب، قدمتی طولانی دارد. اختلافی که باعث خسارت های مختلف زیست محیطی و امنیتی برای ج.ا.ا شده است. هدف از انجام این تحقیق تبیین نسبت هیدروپلیتیک فرامرزی و امنیت ملی ج.ا.ایران بوده و محقق به دنبال پاسخ به این سوال است که: «رابطه امنیت ملی ایران با مسایل هیدروپلیتیکی در حوضه های آبریز مشترک فرامرزی و رابطه موقعیت هیدروپاوری و وضعیت هیدروهژمونی ایران در رودخانه های مشترک و فرامرزی بر روی امنیت ملی ج.ا.ایران چگونه ارزیابی می شود؟». تحقیق از نوع کاربردی و روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و از ابزار پرسشنامه برای گردآوری داده های میدانی استفاده شده است. در این تحقیق برای جمع آوری اطلاعات میدانی از نظرات 80 نفر استفاده شده که نمونه آماری شامل صاحب نظران از وزارت امور خارجه، وزارت کشور، وزارت نیرو، کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی، اساتید دانشگاه ها می باشد. محقق برای جمع آوری و تحلیل و ارزیابی داده ها، از ابزار پرسشنامه و منابع کتابخانه ای و نرم افزار SPSS و روش هایAHP  و MICMAC و پیرسون استفاده کرده است. با توجه یافته های تحقیق، در روش AHP، مولفه های اقتصادی، سیاسی- اجتماعی و زیست محیطی بیشترین تاثیرگذاری در مسایل هیدروپلتیکی را دارند. همچنین یافته های روش MICMACنشان می دهد که مولفه های «تنش زا بودن رفتار کشور هم مرز، توافق نامه های مرزی حق آبه ها، بی اعتمادی نسبت به هم، تعارضات منافع با سایر کشورها، توسعه طلبی در قلمرو رود، استفاده از اهرم آب برای نفوذ، تراکم اختلافات هیدروپلتیکی و اهمیت قلمروی رود، هشت مولفه ای هستند که از اهمیت آنها در خصوص هیدروپلیتیک فرامرزی ایران کاسته خواهد شد؛ همچنین بر اهمیت مولفه های «استراتژیکی بودن رودخانه ها، شیوه های نامناسب تقسیم آب، موقعیت قرارگیری در بالا یا پایین دست، موقعیت ژیوپلیتیکی رود و مناقشه ارضی و مرزی در حوزه رود» افزوده خواهد شد و تاثیرگذاری آنها در آینده افزایش خواهد یافت. نتایج بدست آمده نشان می دهد که هیدروپلیتیک ایران و همسایگان هم می تواند باعث اثر منفی و کاهنده بر امنیت ملی داشته باشد و هم با توجه اشتراکات تمدنی و جغرافیایی با کشورهای همسایه، زمینه همگرایی و تشریک مساعی با همسایگان از طریق مسایل هیدروپلیتیکی را سبب شود.