جامعه شناسی تاریخی قدسیت سلطان و مفهوم ظل الله بر اساس منابع تاریخ نگاری دوره ایلخانی

مفهوم ظل الله مفهومی است که در تاریخ ایران دوره اسلامی با مفهوم سلطنت پیوند یافته و به نوعی بیانگر مبانی قدرت حاکمان شده است. برخی از مورخان و محققان معاصر با رویکرد کلی نگر و تک ساحتی تفکر ظل اللهی را در بستر تاریخ ایران، مفهومی متداوم تلقی کرده اند و به تفاوت ها و گسست های مفهومی این تفکر توجه نشان نداده اند. به همین دلیل گاه این مفهوم در قالب معرفتی اندیشه ایرانشهری و هم عرض با فره ایزدی صورت بندی و ناظر بر تداوم تاریخی ایران تفسیر شده است. اما پرسش پژوهش حاضر این است که با توجه به گسست های روی داده در عصر میانه ایران گفتمان ظل اللهی چگونه توانست مشروعیت حاکمان ایلخانی را تولید کرده و فرآیند قدسی سازی دوره مذکور از خلال منابع تاریخنگارانه چه تفاوت هایی با دوره های پیشین داشته است؟ این پژوهش بنا به ماهیت آن با شیوه تبیین تاریخی سامان یافته و تلاش دارد داده های منابع تاریخنگاری را نقد و تحلیل کند. پژوهش حاضر با در نظر گرفتن کلان روندهای تاریخی، به بازشناسی این مفهوم با توجه به تحولات تاریخی این دوره پرداخته و با بررسی اجزاء و سازه های اندیشه ای آن تغییر این مفهوم از صورت «غیر قدسی مسیولیت مند» سلطان اوایل دوره میانه به ساحت «قدسی - غیرمسیولانه» دوره میانه متاخر را تبیین کرده است. بنابراین مفهوم سلطنت در این دوره با تحول مهمی در زمینه «قدسی» سازی مقام سلطان و غیرمسیول شدن آن در قبال مردم روبرو شده و گفتمان جدیدی را در نظام سیاسی تاریخ ایران به وجود آورده که می توان از آن به گفتمان ظل اللهی تعبیر کرد.