تاریخ نگاری مصطفی فاتح؛ رویکرد فاتح به نقش نفت در توسعه و عدم توسعه ایران

تاریخ نگاری نفت از دل حوادث و رویدادهای دهه 1320خ و افزایش نقش نفت در دگرگونی جامعه و گسترش استعمارنفتی تولد یافت. مصطفی فاتح کارگذار رده بالای شرکت نفت انگلیس و ایران، با نگارش اثر "پنجاه سال نفت ایران" گامی مهم در رشد و اعتلاء تاریخ نگاری نفت در دوره پهلوی برداشت. پژوهش حاضر براساس روش تحلیل مضمون و تفسیر روایت های تاریخی به این پرسش پاسخ دهد که رویکرد تفکر تاریخی فاتح چه سمت و سویی دارد؟ تاریخنگاری او چه ویژگیهایی دارد؟ و به عنوان کارگزاررده بالای شرکت نفت انگلیس و ایران چه رابطه ای بین نفت و توسعه جامعه ایران برقرار می سازد؟ این نوشتار بر این فرضیه استوار است که فاتح نقش دوگانه مثبت و منفی بر نفت دارد. منبع مهم ثروت و عامل سرمایه گذاری گسترده و پیشرفت می داند. عامل عدم توسعه یافتگی جامعه ایران در نظر دارد. علت آن را طبقات حاکمه فاسد و نخبگان غافل و وابسته به دولت می داند. دیدگاه تاریخ نگارانه او براین فرض است که کشورهای استعماری عامل عقب ماندگی دولت های و ملت های نفتی است. ولی مورخ در معرفی انگلیس به عنوان عامل استعمار،مصلحت اندیشی کرده و جایگاه سیاسی اش بر بینش تاریخی او چیرگی یافته است. در نقش منفی دولت انگلیس به عنوان عامل اصلی عدم توازن توسعه و نفت در جامعه ایران ملایمتر و پنهان کارانه تر عمل کرده است. فاتح با بهره گیری از روش برجسته سازی نقش منفی افراد داخلی و خارجی، نقش دولت انگلیس در عدم توسعه یافتگی ایران به حاشیه رانده است. می توان تاریخ نگاری فاتح را تاریخ نگاری شرکتی نفتی نام نهاد.