معناشناسی واژه «رجس» در قرآن کریم با تاکید بر روابط هم نشینی و جانشینی

دستیابی به معنای درست مفردات قرآنی اساس تفسیر است که کمال آن، با تحلیل معنای واژگان در سیاق آیات و دستیابی به شبکه معنایی کلمات صورت می گیرد. واژه «رجس» یکی از کلمات ارزشی در قرآن کریم است که 10 بار و در 9 آیه ازجمله در آیه مهم تطهیر (احزاب: 33) آمده است. پژوهش حاضر پس از بررسی در معنای اصلی «رجس» و معانی برآمده از آن، براساس روش معناشناسی به استخراج مفاهیم هم نشین و جانشین «رجس» در قرآن می پردازد. معنای اصلی «رجس»، حرکت، لرزش، اضطراب و شیوع تند و گسترده (بوی بد یا صدای بلند و آزاردهنده) است که باعث تنفر و دوری می شود. با بررسی روابط معنایی «رجس» در آیات قرآن روشن می شود مهم ترین هم نشین های «رجس» با رابطه مکملی، الفاظ «قد وقع»، «من ربکم»، «الله»، «یجعل»، «میته»، «دما مسفوحا»، «لحم خنزیر»، «لیذهب»، «فاجتنبوا»، «الخمر»، «المیسر»، «الانصاب»، «الازلام»، «فاعرضوا» و «فزادتهم» است. رجس بر محور جانشینی با واژگانی چون «القول» (حکم به عذاب)، «الرجز»، «الظن»، «المشرکون» و «الشیطان» دارای هم معنایی نسبی است؛ به طوری که هر کدام از آنها یکی از مصادیق «رجس» نیز محسوب می شوند. وجه جامع معانی «رجس» در قرآن، «دوری» است که در دوری از رحمت الهی، ایمان و طهارت نمودار می شود. خداوند با موهبت عصمت به اهل بیت (ع)، آنها را از همه انواع «رجس» (زمینه ساز دوری از ایمان) مصون داشت.