تحلیل نمادهای حیوانی مرتبط با نفس، در حکایات و اقوال مشایخ اهل طریقت، بر مبنای طبقات الصوفیه سلمی

به کارگرفتن نماد برای انتقال مفاهیم رمزی و همچنین به منظور تبیین نمادین رویدادها و موضوعاتی که فراتر از درک عادی بشر هستند، در میان اهل عرفان از دیرباز امری رایج بوده است. مشایخ اهل طریقت همواره در اقوال و آثار خویش سعی کرده اند با بهره گیری از رمزواره ها، از حقایق لایتناهی و از آن چه در محدوده فهم مادی اندیش جای نمی گیرد، پرده بردارند. یکی از جنبه های بسیار پیچیده وجود آدمی که در آموزه های معرفتی اهل عرفان به صورتی گسترده به آن توجه نشان داده شده است، نفس و انواع آن است. استفاده اهل عرفان از حیوانات و نماد قرار دادن آن ها برای تشریح خصوصیات نفس، از جمله موضوعاتی است که در کلام و آثار مشایخ جلب توجه می کند. این پژوهش با استفاده از شیوه توصیفی تحلیلی، تجلی نفس از طریق نمادهای حیوانی را بررسی کرده، در پی پاسخ به این پرسش بوده است که مستعمل ترین نمادهای حیوانی نفس کدام هستند و دلیل قرار گرفتن این حیوانات به عنوان نماد نفس چیست. برای دست یابی به این منظور ابتدا پرکاربردترین نماد های حیوانی مرتبط با نفس در حکایات و اقوال عرفای طبقات پنج گانه (بر مبنای طبقات الصوفیه سلمی) تعیین گردیده، آن گاه با استفاده از پیشینه فرهنگی هر یک، نقش های رمزی آن ها بیان شده است. هم چنین با تکیه بر مستندات ارایه شده، دلیل انتخاب حیوانات مذکور به عنوان نماد نفس تبیین گردیده است. از دیگر رویکردهای جستار حاضر، نقد و تحلیل نمادهای مکشوفه بوده است. تبیین پیام اصلی اهل عرفان در زمینه ارشاد مریدان از طریق رمزگشایی از نمادهای حیوانی، از دیگر اهداف این تحقیق است. نتایج حاصل از  این پژوهش موید این موضوع هستند که حیواناتی نظیر اسب، شیر، سگ، مار و هم چنین ماهی از جمله حیواناتی هستند که رمزواره آن ها بیشترین بسامد را در میان اقوال عرفا در هنگام نمادپردازی از نفس به خود اختصاص داده است. معمولا در پیرامون این کانون اصلی، از نمادواره حیواناتی دیگر هم چون خرگوش و روباه نیز به عنوان تکمیل کننده مبحث استفاده شده است.