مطالعه شمایل شناسانه تصویر عصا در آثار محمد سیاه قلم به روش اروین پانوفسکی

آثار سیاه قلم در تاریخ هنر نگارگری به دلیل تفاوت های تجسمی و بیانی دارای جایگاه ویژه است. به نظر می رسد برخی از عناصر تصویری به کار رفته در این آثار، از لحاظ بیانی واجد مفاهیم ویژه و از منظر روابط هنری و فرهنگی نشان دهنده تبادلات بینا فرهنگی خاصی می باشند. عصا یکی از این عناصر بصری است که مورد توجه این مطالعه بوده و مشابه عصای لوهان ها در چین و منطقه آسیای میانه می باشد. با توجه به حضور احتمالی نقاش در منطقه مورد بحث، به نظر توجیه قانع کننده ای در رابطه مابین عصای لوهان و عصا در آثار سیاه قلم وجود دارد. بدین ترتیب، هدف مقاله حاضر، مطالعه شمایل شناسانه تصویر عصا، نحوه بازنمایی آن در آثار معرفی شده از هنرمند و جستجوی کارکرد احتمالی عصا در آثار است. صورت، بیان و معنا در این آثار مورد بررسی قرار می گیرند. با توجه به نظریه اروین پانوفسکی، چه رابطه شمایل شناسانه ای بین تصویر عصا در آثار سیاه قلم با عصای آیینی لوهان ها در چین و آسیای میانه وجود دارد؛ پرسشی است که پژوهش در پی پاسخ گویی بدان است. در همین راستا، مقاله حاضر در نظر دارد با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و تطبیق نمونه ها، تصویر عصا را در آثار سیاه قلم مورد مطالعه قرار دهد. داده های مقاله به روش کتابخانه ای گرد آوری شده و از رویکرد شمایل شناسی برای تحلیل داده ها استفاده شده است. بر اساس یافته های مقاله، مشخص گردید که هم در شمنیسم و هم در آیین بودا، عصا دارای کارکردی ارتباطی می باشد و از دیدگاه شمایلی، عصا تجلی صورت متعالی از یک امر مقدس است. از لحاظ محتوایی نیز عصا در آثار سیاه قلم با وجود نشانه هایی، دارای کارکرد جادویی بوده و گویای یک امر نامحسوس است. مطابق نظریه پانوفسکی در باب تصویر، گروه دوم از عصاها در آثار این نقاش، از دنیای صورت و از ظواهر به عالم معنا سوق پیدا کرده و عصا بازتابنده ارتباط با یک عالم الوهی می باشد.