زمینه ها و پیامدهای تفکیک لفظ از معنای قرآن کریم در آثار متکلمان قدیم مسلمان

مقاله حاضر با کاوش در زمینه های تفکیک «لفظ» از «معنا»ی قرآن کریم، این مسیله را می کاود که چرا این تفکیک مطرح شد و چه پیامدهایی داشت؟ و آیا بشری دانستن قرآن پیامد مستقیم یا لازمه این تفکیک بود؟ نویسنده مقاله دیدگاه های معتزله، اهل حدیث، ابن کلاب، اشاعره، ماتریدیه و ظاهریه را با توجه به زمینه های این تفکیک - یعنی دو نظریه خلق قرآن و صرفه بررسی می کند. دیدگاه ابن کلاب از آن رو که «مقروء» را از «کلام قدیم الهی» جدا کرد و زمینه تفکیک کلام به «نفسی و لفظی» را برای اشاعره فراهم آورد، اهمیت دارد. براساس دیدگاه ابن کلاب و اشعری، الفاظ قرآن بشری است. دیدگاه مهم دیگر از آن معمر بن عباد معتزلی است که از تفکیک آفرینش جواهر و اعراض، و عرض دانستن قرآن، به این باور رسیده بود که قرآن در لفظ و معنا بشری است.