روابط بریتانیا با اتحادیه اروپا در پرتو جبر و اراده ژئوپلیتیک و سیاسی

رابطه‌ بریتانیا و اتحادیه اروپا از ابتدای عضویت این کشور در این اتحادیه بسیار پیچیده و پرفرازونشیب بوده است. بریتانیا حتی در دوران عضویت خود در اتحادیه اروپا پیوندهای همه‌جانبه با آن برقرار نکرد. این کشور هیچ‌گاه به معاهده پول واحد اروپا و حوزه یورو یا به موافقت‌نامه شنگن نپیوست و به‌گونه‌ای از مشارکت در امور حاکمیتی با دیگر اعضای اتحادیه اجتناب داشت. درعین‌حال، باید در نظر داشت که میان بریتانیا و اتحادیه اروپا در ابعاد مختلف اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی، اشتراکات و پیوندهایی وجود دارد که این دو هیچ‌گاه نمی‌توانند به‌طور کامل از یکدیگر جدا شوند. بعد از خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا و خروج از شوک اولیه این اقدام بریتانیا مباحث فراوانی درباره چگونگی روابط میان این کشور با اتحادیه اروپا مطرح‌شده است. به‌خصوص با تحولات اخیر بین‌المللی مثل تهاجم روسیه به اوکراین و چشم‌انداز تحول در ژیوپلیتیکی جهانی، این موضوع توجه بیشتری را به خود جلب نموده است. اتحادیه اروپا درمجموع بزرگ‌ترین شریک تجاری بریتانیاست. پس از برگزیت، توافقنامه تجارت و همکاری اتحادیه اروپا و بریتانیا مبنای روابط اقتصادی میان دو طرف را در سال‌های پیشرو تبیین کرده است. این توافقنامه نه‌تنها تجارت کالا، خدمات، سرمایه‌گذاری، تدارکات عمومی و حقوق مالکیت معنوی را دربر می‌گیرد، بلکه طیف وسیعی از حوزه‌های کلیدی موردعلاقه اتحادیه اروپا مانند رقابت، کمک‌های دولتی، شفافیت مالیاتی، حمل‌ونقل هوایی و جاده‌ای، انرژی، شیلات و هماهنگی تامین اجتماعی را نیز در برمی‌گیرد. بریتانیا در طول مدت حضورش در اتحادیه اروپا، به دلیل منابع غنی سیاست خارجی در میان شرکای خود برجسته بود. ایدیولوژی برگزیت ایجاب می‌کرد که بریتانیا باید آزاد باشد تا برنامه خود را بدون عقب‌نشینی از ترتیبات سازمانی دست و پاگیر با شرکای سابق خود، دنبال کند. در این میان تهاجم روسیه به اوکراین چشم‌انداز امنیتی اروپا را ازنظر نظم ژیوپلیتیکی و پویایی همکاری‌های امنیتی اساسا تغییر داده است. درنتیجه این بحران، بریتانیا با ایفای نقش پیشرو توانست ادعای خود را مبنی بر تامین‌کننده امنیت کلیدی در اروپا را تقویت کند. در حوزه دفاع و سیاست خارجی، دولت بریتانیا در این حوزه‌ها تمایلی به روابط قراردادی با اتحادیه اروپا ندارد؛ بنابراین، همکاری با آلمان یا فرانسه لزوما در چهارچوب ناتو یا به‌صورت دوجانبه یا سه‌جانبه با آنهاست. درواقع از زمان برگزیت، لندن بر تشدید روابط دوجانبه خود در اروپا تمرکز کرده است.همچنین آنها عضویت در گروه‌های مشاوره غیررسمی مختلف ازجمله سه کشور اروپایی (E3) (فرانسه، آلمان و بریتانیا) و گروه چهار کشور (به‌علاوه ایالات‌متحده) را موردتوجه قراردادند. همکاری این سه کشور اروپایی، ریشه در سفر مشترک وزرای خارجه آنها به تهران در سال 2003 داشت. این سفر آغازگر یک فرایند دیپلماتیک بود که درنهایت به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در مورد برنامه هسته‌ای ایران منجر شد. درحالی‌که همکاری بریتانیا با اتحادیه اروپا در متن این گروه در زمینه احیای برجام صورت می‌گرفت و در ابتدای مارس 2022، به‌نظر می‌رسید که مذاکره‌کنندگان در فاصله نزدیکی از توافق هستند اما حمله روسیه به اوکراین بر مذاکرات تاثیرگذار بوده و مانع پیشرفت آنها شد. در همین‌حال، انتشار اخباری مبنی‌بر استفاده روسیه از پهپادهای ارسالی از سوی ایران در جنگ با اوکراین و همچنین اغتشاشات در داخل ایران به اختلافات دامن زده و بریتانیا در کنار اتحادیه اروپا مواضع سختی را علیه ایران اتخاذ نموده است.