ریخت پیکرهای اساطیری مهر در گذار از مناسک «میثر» تا «متزماهر» در ایران و ارمنستان

هدف این مقاله بررسی روابط علی معلولی گذارگری اسطوره‌ی میترا به آیین مهر و متز ماهر در فرهنگ اقوام ساکن در آسیای میانه و قفقاز از منظر انسان‌شناسی نمایش است. ریخت‌شناسی مبتنی بر بن مایه‌های فرهنگی اسطوره‌ی مهر با رویکرد خاستگاه‌شناختی بینافرهنگی همواره از دغدغه‌ی شرق‌شناسان و پژوهشگران اسطوره‌شناس بوده و هست. این مقاله درصدد بازشناسی مناسک گذار از نمایشگری‌های اسطوره‌ی مهر در ایران باستان و چگونگی کاربری آن با عناوینی مانند متز ماهر در آسیای میانه و قفقاز، به ویژه در فلات ارمنستان است. شواهد نشان می‌دهد که در هزاره دوم پیش از میلاد، اسطوره میترا با لوگوی صلح، دوستی و پیمان مهر، به آسیای میانه، قفقاز، دریای سیاه، اروپا و خاور نزدیک (بیست و شش کشور اروپایی و آسیایی)، از جمله ارمنستان رفته و در حال حاضر نیز در برخی از مناطق جهان همچنان جاری است. مردم آسیای میانه مانند ایرانیان به اسطوره‌ی مهر و نمایشگری‌های مربوط به نگاهبانی از آتش، آب، خاک، و هوای منتسب به آخشیج‌های ایرانی همواره پایبندند. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد کهن الگوها و نمایشگری‌های زیادی مانند «میتراگان»، «متز ماهر»، «باریگندان، «مزآخچیک»، «درن دز»، «وارداوار»، و حتی الفبای زبانی قابل تاملی بین ایرانیان و مردم آسیای میانه و قفقاز به ویژه بین ارمنیان رواج پیدا کرده است. به نظر می‌رسد اسطوره مهر در ارمنستان متعلق به دوره‌های مهم آیین‌های زروان، میترا و زرتشتی باشد. اما گسترش آن در جهان مربوط به دوره‌های امپراتوری هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان است. دوره‌ای که موجد درهم‌آمیختگی فرهنگی بین ایرانیان و بیست و شش ساتراپی تحت امپراتوری ایرانیان بوده است. روش پژوهش در این مقاله، اسنادی میدانی، و مشاهده‌ی مشارکتی نگارنده در میدان پژوهش (اجرای نمایش اساطیری متز ماهر) بوده و به روش تحلیل محتوای کیفی نیز تحلیل و تفسیر شده است.