معنی شناسی شناختی و دستوری شدگی: مطالعه موردی فعل «خواستن»

براساس باور  زبان شناسان تاریخی شناختی ازجمله هاینه (1997) ، زبان، محصول تعامل نظام شناخت انسان با محیط پیرامون است. بازنمایی ساختار مفهومی‏ای که انسان از چنین تعاملی دریافت می‏کند، نقطه مرکزی مطالعات معناشناسی شناختی را رقم می‏زند. ساخت معانی واژگانی و دستوری در این رویکرد، براساس ساختارهای ذهنی، مکانی و فضایی و الگوهایی به نام طرح واره‏های تصویری شکل می‏گیرد.  مجموعه وسیعی از مطالعاتی که پیدایش مقولات نحوی از مقولات واژگانی را در زبان‏های دنیا و براساس فرایندهای شناختی و تغییرات وسیع معنایی بررسی می‏کنند از رویکرد دستوری‏شدگی پیروی می‏کنند. در این پژوهش برآنیم تا با واکاوی نمونه‏ای از ساخت‏های مهم دستوری‏شده در فارسی یعنی: فعل معین «خواستن» در نقش نشانه زمان آینده  به بررسی چگونگی رخداد تغییر معنا در روند دستوری‏شدگی براساس فرایندهای شناختی و طرح واره‏های تصویری بپردازیم. واکاوی درزمانی فعل «خواستن» ما را به این نتیجه رساند که در راستای دستوری‏شدگی این فعل به نشانه زمان آینده، طرح واره تصویری فعل «خواستن» یعنی منبع مسیر مقصد با طرح واره تصویری زمان آینده مشترک بوده و به همین دلیل، در خلال معنازدایی از فعل «خواستن» برای نمایش مفهوم زمان آینده، آن‏چه حفظ می‏شود، طرح واره تصویری مسیر و آنچه زدوده می شود ویژگی‏های غنی معنایی ازجمله جاندار بودن فاعل، اراده فاعل یا حضور اجباری مفعول چیز یا مفعول رویدادست. توجه به حفظ  طرح واره‏های تصویری در خلال پیدایش واحدهای دستوری از واحدهای قاموسی  یا فرایند دستوری‏شدگی، بیش ازپیش، اهمیت طرح واره‏های تصویری را در ذهن بشر و روندهای درزمانی تحول زبان روشن می‏سازد.