تبیین مفهوم سادگی اسلامی در معماری با بررسی نمونه هایی از معماری مساجد معاصر

مبحث سادگی در معماری همواره از مفاهیم مهم و مطرح در محافل معمارانه به حساب می آید. در این مقاله با هدف تبیین سادگی از منظر اسلامی در معماری، سادگی در دو وجه مادی و معنوی تبیین می گردد. در وجه مادی، سادگی به ابزاری برای دستیابی به غایت مادی مطلوب در ساختار معماری خلاصه می شود. درحالی که در وجه معنوی، در اثر معماری باید به منظور دستیابی به غایتی معنوی نیز از سادگی بهره گرفت. در آموزه های ادیان و همچنین در مکاتب اخلاقی، از انطباق غایت مادی بر غایت معنوی به زهد تعبیر می شود که کیفیات و حدود آن بسته به جهان بینی دینی یا اخلاقی تفاوت می یابد و متعاقبا بر معماری آن ها نیز اثر می گذارد. سوال اصلی پژوهش حاضر این است که مفهوم سادگی از منظر اسلامی در معماری چه کیفیاتی را شامل می شود و چگونه نمود می یابد؟در فرضیه این پژوهش، که پاسخی احتمالی است به این پرسش، سادگی از منظر اسلامی را بهره گیری از تنوع و تعدد عناصر در راستای انطباق غایت مادی بر معنوی در ساختار معماری می دانیم. به منظور اثبات این امر، در قالب پژوهشی کیفی و مبتنی بر روش توصیفی تحلیلی، مفهوم سادگی ، هم در منابع حوزه معماری و هم در منابع اخلاقی و دینی، بررسی شده است. نتایج حاکی است که در سادگی اسلامی برخلاف رویکرد رهبانیت که پیروان آن هرگونه رغبت به دنیا را پس می زنند، زهد حقیقی را مبتنی بر حد اعتدال و ایجاد بیشترین قرب الهی از رغبت به دنیا می داند. ازاین رو معماری مبتنی بر سادگی اسلامی از عناصر متعدد و متنوعی برخوردار می گردد که همگی در راستای رسیدن به قرب الهی است. در ادامه، سادگی اسلامی در معماری مسجد، به مثابه تجلیگاه هنر اسلامی، بررسی گردیده است. بنابر نتایج این بررسی، مفهوم سادگی در معماری مساجد معاصر، هم در تبیین غایت مادی و هم انطباق آن بر غایت معنوی، با سادگی اسلامی تبیین شده در این تحقیق منطبق نیست. بدین معنا که برخی مساجد نه از مطلوب ترین حالت مادی خود برخوردارند و و نه در تبیین غایت معنوی از زهد حقیقی اسلامی بهره می برند.