ذهنیت سازش ناپذیر: نگاهی به فرهنگ مصالحه سیاسی نخبگان در ایران معاصر

روابط و مناسبات نخبگان سیاسی در ایران معاصر بیشتر به ویژگی های شخصیتی نخبگان تقلیل داده شده است تا شرایط و زمینه های ساختاری. در این مقاله روابط و مناسبات نخبگان در ایران معاصر با تاکید بر وجه مصالحه آن بررسی شد. سوالات مقاله عبارتند از: آیا می توان الگوی مشترکی در مناسبات نخبگان در ایران معاصر شناسایی کرد؟. چرا نخبگان سیاسی ایران معاصر پس از هر نوع همکاری و ایتلاف، و رسیدن به مقصود اولیه، گرفتار شکاف شدند و نتوانستند ایتلاف را تداوم بخشند؟ برای پاسخ به این سوالات، دو زمینه را از یکدیگر تفکیک کرده ایم: شرایط جنبشی و شرایط نسبتا دموکراتیک. نتایج نشان می دهند در تاریخ معاصر ایران ایتلاف همواره در بستری غیردموکراتیک و در شرایط جنبشی رخ داده است. وجود دشمنی مشترک که غالبا متشکل از نخبگان حاکم است شکل گیری ایتلاف را میان نیروهای سیاسی مخالف اجتناب ناپذیر می کند. در شرایط نسبتا دموکراتیک و غیرجنبشی که در آن قدرت دشمن مشترک تضعیف شده است، نخبگان رقیب تن به مصالحه با یکدیگر نمی دهند. مهمترین عوامل تبیین کننده عدم مصالحه یا عدم تداوم ایتلاف در وضعیت پساجنبشی عبارتند از: ماهیت ایتلاف، شکاف های ایدیولوژیک نخبگان، منابع قدرت و سازمان نخبگان و ذهنیت سازش ناپذیر در فرهنگ سیاسی.