بررسی فرآیند مجابی در روایت های عامیانه آذربایجانی بر اساس الگوی نشانه-معناشناسی گفتمان

فرآیند مجاب‏سازی از زیرشاخه ‏های بسیار مهم و باز در حوزه نشانه‏ معناشناسی گفتمان است. مقاله‏ ی حاضر می‏کوشد با رویکرد نشانه-معناشناختی و با استفاده از روش استقرایی به مسیله‏ ی اصلی این پژوهش که بررسی نوع، میزان و بسامد استفاده از عوامل مجاب‏سازی در گفتمان روایی روایت‏های عامیانه‏ ی آذربایجان است، بپردازد. روایت‏های منتخب این مقاله شامل روایت‏های ماهی‏سیاه کوچولو، کچل‏مم‏سیاه، کوراوغلو، 24 ساعت در خواب و بیداری و روایت یک هلو هزار هلو می‏شود. یافته‏ ها بیانگر آن است که در این روایت‏ها عوامل مجاب‏سازی گوناگونی مثل استدلال، تدبیر، اعتمادسازی، تحذیر، وعده و نظایر آن، بسته به شرایط و مخاطب بکار رفته ‏است. مشخص گردید که از 145 فرآیند مجاب‏سازی و 24 نوع عامل مجاب‏سازی بررسی‏شده در پنج روایت عامیانه‏ی آذربایجانی، به ترتیب تحذیر، تهدید، تحریک، استدلال، وعده و رجزخوانی بالاترین بسامدها را داشته ‏اند؛ به طوریکه در مجموع، حدود یک چهارم کل مجاب‏سازی‏ها از دو سبک تحذیر و تهدید بوده‏ است. اما میزان موفقیت همین دو عامل نیز در مجاب‏سازی به یک اندازه نبوده ‏است. این در حالی است که برخی از عوامل مجاب‏سازی مثل رشوه، ایجاد تردید، تعارف، چاپلوسی، نفرین، تاکید و مظلوم‏نمایی فقط در یک مورد مشاهده شدند. این نشان می‏دهد که به نوعی برحذر داشتن و ترساندن از عواقب کار، سبک غالب روایت‏های عامیانه آذربایجانی مورد بررسی است، هر چند که تنها در حدود 55 درصد موارد منجر به مجاب مخاطب شده ‏اند. همچنین از میان روایت‏های منتحب، ماهی سیاه کوچولو بالاترین درصد عدم موفقیت در مجاب‏سازی را داشته است. زیرا کنش‏گر اصلی که ماهی است بسیار مصر بر رسیدن به خواسته‏ش است و هیچ‏کس نمی‏تواند او را مجاب به دست‏کشیدن از خواسته‏ش بکند. در حالیکه در دو داستان کوراوغلو و کچل‏ مم‏سیاه که رابطه قدرت در میان است، مجاب‏سازی بالاترین حد موفقیت را داشته است.