مدیریت توسعه و نهادهای مدنی

«مدیریت توسعه» یکی از جدیدترین رشته های علوم اجتماعی است که پیدایی «دیدهای میان رشته ای» موجبات ظهور و تدوین آنرا فراهم آورده اند. رگ و ریشه نظری این دیدگاه ها را می توان در لابه لای بحث ها و نوشته های آدورنو،2 هورکهایمر،3 مارکوزه،4 و هابرماس5 که از سردمداران «دبستان فرانکفورت»6 به شمار می روند، جست. مدیریت توسعه به مثابه رشته ای مرکب و عمدتا کاربردی، آشکارا محصول «جامعه مدنی»7 است، جامعه ای که از لحاظ سیاسی و اداری «دموکراسی مشارکتی»8 را ارج می نهد. تاریخ و همچنین جامعه شناسی شهری نشان می دهند که خاستگاه و پایگاه مدنیت9 شهرها بوده اند. فراز آمدن «تمدن»10 در گرو تشکیل «نهادهای مدنی»11 است و در هر جامعه، تنها زمانی که رشد وتوسعه این نهادها به درجه ای برسد که اغلب «اداره امور عمومی»12را مردم و سازمان های غیر دولتی13 عهده دار شوند، توانش ساماندهی تمدنی بالنده و دوران ساز فراهم می آید. از منظر رشته سازمان و مدیریت، عمده ترین تفاوت بین شهر و سکونتگاه های پیشاشهر، در وجود و تعدد «سازمان های دومین»14 است. چه در قبایل، عشیره ها، آبادی ها و روستاها وجود این گونه سازمانها نادر است و اغلب امور توسط «سازمان های نخستین»15 انجام می پذیرد. در صورتی که شهرها علاوه بر سازمان های نخستین، تعداد زیادی از سازمان های دومین را کنشگر و میانجی اداره امور عمومی می سازند که نظام یا ساختار اجتماعی پیچیده ای از نهادها و سازمان های دومین را استقرار می بخشد. همین نهادها و تعدد، تنوع و غنای کمی و کیفی آنها و تداوم عملکردشان است که فرهنگ و تمدن شهر را بارور می کند. از این روست که تشکیل نهادهای مدنی را نمی توان از شالوده شهر وجامعه مدنی جدا کرد. برای توسعه این نهادها و عملکرد هر چه بهتر آنهاست که امروزه «مدیریت توسعه» در کانون توجه جهانیان قرار گرفته است. این مقاله سرشت چند ساحتی مدیریت توسعه و کنش متقابل آن با نهادهای مدنی را مورد تحلیل و تشریح قرار می دهد. همچنین نشان می دهد که تنها در صورتی این مدیریت در نواحی شهری می تواند موفق باشد که به صورت پایدار، موزون و همه جانبه ای به اجرا درآید. در این راستا گریزی جز ساماندهی علمی سازمان های دومین و عملکرد آنها وجود ندارد. خاصه آن نهادهایی که مسئولیت حفظ، تقویت، انتقال و تسلسل «دانایی» و فراتر از آن «فراگیری دانایی» را بر دوش می کشند.