نشانه شناسی سینما و تئاتر / نشانه شناسی نوشتار

نشانه شناسی، که موضوع آن چگونگی تولید معنا در جامعة انسانی است، به ابزاری برای تحلیل آثار هنری بدل شده است. عده ای هر نوع نشانه و درک آن را جز از طریق نظام نشانه شناختی زبان ممکن نمی دانند و برای این ادعا دو دلیل می آورند: 1) فقط نشانه هایی واقعی اند که «نماد» (نشانة قراردادی) باشند؛ 2) این گونه نشانه ها «آموختنی» است و نه «فراگرفتنی». اما این سخن به دلایلی باطل است. اول آنکه در حوزة نشانه شناسی هنرهای نمایشی نشانه های شمایلی و نمایه ای (شمایل و نمایه) نقشی اساسی دارند و کنار گذاشتن آنها باعث زوال معنایی بسیاری از نشانه ها می شود. دیگر آنکه نشانه های شمایلی «فراگرفتنی» است و نه «آموختنی» (نیازمند آموزش). مهم تر آنکه نشانه های سینمایی و تئاتری (تصویری) با نشانه های نوشتار و، بالتبع، نشانه شناسی این دو گونه با هم تفاوت دارد. برخی از ویژگی های نشانه های سینما و تئاتر که علت این تفاوت است بدین شرح است:1) پیچیدگی متن نمایشی (متن نمایشی از سه متن اصلی و مکمل و فرعی تشکیل می شود)؛ 2) وفور نشانه ها در هر لحظه؛ 3) زمان مندی متغیر نشانه ها؛ 4) نبود «واحد مبنا» برای درک معنای نشانه ها؛ 5) نبود قطعیت در توجه تماشاگر به هر نشانه؛ 6) دریافت خودآگاه یا ناخودآگاه نشانه؛ 7) مشخص نبودن اهمیت و تقدم و تاخر نشانه ها؛ 8) نبود قطعیت در دریافت نیت؛ 9) تصدیقی بودن نشانه های تصویری؛ 10) خاص بودن نشانه های بصری؛ 11) نبود روابط معین در میان نشانه ها؛ 12) وجود نشانه های غیرارادی مؤثر در معنا؛ 13) مشخص نبودن متن مبنا؛ 14) نقش چارچوب پرده یا صحنه؛ 15) تعدد سطوح تجزیه؛ 16) پیچیدگی رمزگان.