شان دین در مقابل اخلاق در فلسفه کانت؛ نگاهی نقادانه به تفسیر تحویل گرایانه از نسبت دین و اخلاق در فلسفه کانت

تکیه کانت در فلسفه نقادی خود به برخی مبانی عقل‏ عملی، همانند جاودانگی نفس و وجود خداوند و در راس همه آن‏ها خیر اعلی به‏ مثابه غایت قصوای اخلاق، با دو مولفه اساسی‏اش، یعنی فضیلت و سعادت، مهر تحویل مطلق دین به اخلاق را بر پیشانی فلسفه او زده است. مطابق این نگرش گویی کانت کل دین را به اخلاق فرومی‏کاهد و از هیچ جنبه‏ای از دین ‏جز جنبه اخلاقی آن دفاع نمی‏کند و وجود سایر جنبه‏ها و ابعاد را زاید می‏داند. در حالت ضعیف‏تر، فلسفه کانت با مهرنشان معتدل‏تری از فروکاهی با عنوان تحویل تفسیری دین به اخلاق روبه روست. مقاله حاضر می‏خواهد با تکیه بر اقسام مختلف تحویل‏گرایی نشان دهد که در نظام فکری و فلسفی کانت اگرچه دین یک عنصر ضروری تکمیل‏کننده هدف غایی اخلاق است، خود کانت برای دین شانی غیر از اخلاقی ‏بودن نیز قایل است. بنابراین، این دو قرایت رایج از نسبت دین و اخلاق در فلسفه کانت خالی از دشواری نیست.