بررسی سی غزل آغازین از غزلهای بیدل دهلوی از دیدگاه دانش معانی (ایجاز)

 علم معانی یکی از دانشهای ادبی و بلاغی است که روش های ایراد کلام را به مقتضای حال و مقام مخاطب بیان میکند و سخنوران از منظر آن توانایی خود را در فن بلاغت سخن و ادای مقصود به مقتضای حال و مقام شنونده نشان میدهند. بیدل دهلوی بیگمان یکی از ستارگان آسمان ادب پارسی در سبک هندی است. یکی از جلوه های دانش معانی در غزلهای بیدل، ایجاز است که تاکنون چنانکه باید به آن پرداخته نشده است؛ به همین خاطر پژوهش حاضر میکوشد سی غزل آغازین از بیدل را از منظر ایجاز بررسی نماید.

 روش این پژوهش توصیفی-تحلیلی است و داده های آن با استفاده از منابع کتابخانه ای جمع آوری شده است. جامعه موردمطالعه سی غزل (338 بیت) از غزلهای بیدل دهلوی به تصحیح اکبر بهداروند است که انتشارات نگاه آن را منتشر کرده است.

 یافته های پژوهش بیانگر این است که «ایجاز قصر» بیشترین بسامد و «حذف مضاف الیه» پایینترین بسامد را در سی غزل آغازین بیدل دهلوی دارند.

 بیدل برای ایجازآفرینی از صور خیال ازجمله تشبیه، تلمیح، استعاره، مجاز، تضاد، ایهام، و متناقض نما بسیار بجا بهره برده و بدین وسیله بر غنای سخن خود افزوده و ذهن مخاطب را به تکاپو انداخته است.