عملکرد دانه، اجزای آن و برخی ویژگی های فیزیولوژیک برگ پرچم در رقم‎ های تجاری گندم در پاسخ به تنش خشکی پس از گرده افشانی

در بین گیاهان زراعی، گندم در رتبه اول سطح زیر کشت در جهان و ایران قرار دارد. تنش خشکی رایج ترین تنش محیطی است که سبب کاهش عملکرد دانه در محصولات زراعی می گردد. از ویژگی های فیزیولوژیک به همراه صفات مربوط به عملکرد دانه و اجزای آن به عنوان شاخص هایی جهت ارزیابی رقم های گندم در شرایط تنش خشکی استفاده می شود. هدف از این آزمایش، مطالعه اجزای عملکرد دانه و برخی خصوصیات فیزیولوژیک برگ پرچم و ارتباط آن ها با عملکرد دانه در ارقام تجاری گندم آبی در شرایط تنش خشکی انتهای فصل بود. این آزمایش در دانشگاه رازی اجرا گردید. آزمایش به صورت اسپلیت پلات در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار پیاده شد. دو تیمار رطوبتی (عدم تنش و تنش خشکی پس از گرده افشانی) در کرت های اصلی و 14 رقم گندم آبی در کرت های فرعی قرار گرفتند. صفت های مربوط به عملکرد دانه (شامل عملکردهای بیولوژیک، دانه، کاه و شاخص برداشت)، اجزای عملکرد دانه (شامل تعداد سنبله در متر مربع، تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه) و برخی خصوصیات فیزیولوژیک برگ پرچم (شامل سطح برگ پرچم، کلروفیل a، کلروفیل b، کلروفیل کل و نسبت کلروفیل a/b و محتوای پرولین برگ پرچم) اندازه گیری شدند. اثر تنش خشکی بر روی عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه، شاخص برداشت، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه، سطح برگ پرچم، نسبت کلروفیل a/b و محتوای پرولین برگ پرچم معنی دار بود، اما بر روی عملکرد کاه، تعداد سنبله در متر مربع، کلروفیل a، کلروفیل b و کلروفیل کل غیرمعنی دار شد. رقم های گندم از نظر ویژگی های ذکر شده (به غیر از کلروفیل a، کلروفیل b و کلروفیل کل) اختلاف معنی دار با هم داشتند. خسارت تنش خشکی پس از گرده افشانی بر کاهش عملکرد دانه بیشتر از عملکرد کاه بود (41 در مقابل 9 درصد کاهش). در بین اجزای عملکرد دانه، وزن هزار دانه خسارت بیشتری نسبت به تعداد دانه در سنبله (35 در مقابل 11 درصد کاهش) در واکنش به تنش خشکی داشت. تنش خشکی باعث کاهش مقدار کلروفیل ، اما افزایش نسبت کلروفیل a/b و محتوای پرولین برگ پرچم شد. تجزیه همبستگی نشان داد که در شرایط بدون تنش خشکی، صفت های شاخص برداشت و محتوای کلروفیل a در برگ پرچم دارای بالاترین همبستگی مثبت با عملکرد دانه بودند. در حالی که در شرایط تنش خشکی پس از گرده افشانی، بالاترین همبستگی مثبت به محتوای پرولین برگ پرچم و وزن هزار دانه تعلق داشت. به نظر می رسد که از برخی ویژگی های فیزیولوژیک برگ پرچم (مثل پرولین) به همراه اجزای عملکرد دانه (مثل وزن هزار دانه) بتوان برای ارزیابی رقم های گندم آبی به هنگام شرایط تنش خشکی پس از گرده افشانی استفاده نمود.