واکاوی بازتاب شرایط زمینه ای در تدوین تفاسیر روایی شیعی؛ مطالعه موردی مسئله نماز جمعه

در نگاه سطحی و ابتدایی به نظر می آید که مفسران در تفاسیر روایی بدون هیچ تلاش اجتهادی، صرفا به گردآوری روایات مرتبط با الفاظ و عبارات آیات پرداخته اند. برخلاف این تصور، شواهد نشان می دهد که مولفان تفاسیر روایی به مانند سایر مفسران با تاثیرپذیری از شرایط زمینه ای در راستای کشف مراد و مقصود آیات اجتهاد نموده اند و دست به گزینش و چینش روایات زده اند. در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی از طریق تطبیق تفاسیر روایی شیعی معروف و با کاربست مفهوم زمینه در نظریه های هرمنوتیک مولف محور، وجه تمایز این تفاسیر در مسیله نماز جمعه بررسی می شود. آنچه بطور خاص تری این تفاسیر را در مسیله نماز جمعه متمایز می کند پرداختن به شرایط وجوب نماز جمعه در تفاسیر متاخر صافی و نورالثقلین است؛ امری که در تفاسیر متقدم و تفسیر برهان بحرانی دیده نمی شود. چرایی این تفاوت رویکرد با عنایت به هم زمانی دوران تالیف تفاسیر روایی متاخر با روی کارآمدن حکومت شیعی صفوی قابل ارزیابی است. تعلق خاطر بحرانی به بیان جنبه های بطنی و تاویلی آیات و علاقه بیشتر حویزی نسبت به بحرانی و فیض در طرح مباحث فقهی متناسب با آیات از دیگر زمینه های اثرگذار در این تمایز است. هم چنین، روحیات صوفیانه شخصیت فیض موجب شده تا وی صرفا از منظر مسیله ای فقهی به این مسیله ننگرد که عبارات او در رساله ی زادالسالک و الفت نامه شاهدی بر این امر است