یهودیان بارفروش(بابل) و حمایت بریتانیا (سال 1283ق./ 1866م.)

ایران کشوری با تنوع قومی، مذهبی و فرهنگی است و این امتیاز در فقدان یک نظام اداری کارآمد می تواند به تقابل نیروهای اجتماعی و همچنین بروز مشکلات در سطح محلی و ملی منجر شود. در قرن دوازدهم هجری قمری/ نوزدهم میلادی، شهر بارفروش (بابل کنونی) در استان مازندران واقع در جنوب دریای خزر، صحنه خشم اکثریت مسلمانان علیه اقلیت یهودی آن شهر شد که افزون بر خونریزی و چپاول، گرویدن اجباری یهودیان به اسلام را نیز به همراه داشت. این شرایط به نوبه خود موجب دخالت بریتانیا در مقام حمایت از یهودیان گردید (1283ق./ 1866م.). اگر چه این حادثه، پیش تر موردمطالعه و بررسی قرار گرفته است، اما پژوهش حاضر با روش تاریخی- تحلیلی بر آن است تا از زاویه ای جدید به بررسی این رویداد بپردازد. برای این منظور به مطالعه حضور جامعه یهودی در بارفروش، روند حمایت انگلیس از یهودیان و همچنین راه حل دولت مرکزی برای برقراری نظم و امنیت در شهر می پردازد که مورد اخیر، مستلزم بازخوانی یک سند جدید آرشیوی است. یافته ها نشان می دهد که حضور جامعه یهودی با خاستگاه روستایی در شهر بارفروش سابقه چندانی نداشت و همین اقامت کوتاه می توانست مانع از درک متقابل و تعریف چارچوب تعامل طرفین شود، به ویژه اینکه نظام اداری مازندران فاقد توانایی لازم برای ساماندهی امور بود. واکنش هیجانی و ناسنجیده اکثریت مسلمان نسبت به اقلیت یهودی به سرعت جنبه دینی به خود گرفت. پیامد عدم اقدام دولت مرکزی، توسل یهودیان به سازمان های یهودی در بریتانیا بود که منجر به دخالت لندن در این حادثه شد. بدین ترتیب، اکثریت مسلمان نه تنها به خواسته خود نرسید، بلکه افزون بر جبران خسارت یهودیان، این فرصت را برای امپریالیسم بریتانیا  فراهم کرد تا به عنوان حامی یهودیان تا پایان دوره قاجاریه در امور داخلی ایران مداخله کند.