تحلیل انتقادی گفتمان سلفی در شعر معاصر عرب با تکیه بر الگوی فرکلاف مطالعه موردی دیوان السیاسیات احمد محرم

اندیشه سلفی، به عنوان یک پدیده ریالیستی، از مهم ترین موضوعاتی است که در صد سال اخیر در عرصه سیاسی اجتماعی و بالطبع در عرصه ادبی راه یافته و به یک گفتمان تبدیل شده است. این اندیشه در معنای اصطلاحی امروز، نتیجه جریانی در تاریخ اسلام است که در تمسک به دین، خود را تابع سلف صالح دانسته و در اعمال و اعتقادات از سلف، یعنی پیامبر اسلام (ص)، صحابه و تابعین پیروی می کنند. البته آنچه امروزه در عرصه سیاسی و اجتماعی مشاهده می شود، جریانات انحرافی سلفیه است که محصول تفسیر نادرست ابن تیمیه از مفاهیم توحید، شرک، سنت و بدعت است. این پژوهش، با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف، به تحلیل گفتمان سلفی در اشعار احمد محرم، شاعر ناسیونالیست و اسلام گرای مصری پرداخته است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که اشعار سیاسی محرم متکی بر ایدیولوژی اسلامی در سه محور اسلام گرایی، ملی گرایی و گرایش های قومی و عربی تبلور می یابد. گفتمان سلفی اصلاح گرا در شعر احمد محرم متاثر از گرایش سلفی سیدجمال الدین اسدآبادی و محمد عبده به موضوعاتی مانند تشکیل جامعه اسلامی، بازگشت به اسلام اصیل و قرآن، حاکمان نالایق، جهل، غفلت و ضعف اراده در مردم و مبارزه با استعمار می پردازد. اشعار سیاسی محرم بیانگر یک هویت تکواره است که از نگرش اسلامی وی نشات گرفته است. از سوی دیگر، تقابل با گفتمان عرفی و سکولار در جامعه مصر، رجوع به گذشته و جامعه آرمانی، مفاهیمی هستند که هویت مقاومت را در سلفی گری شاعر ایجاد و تقویت نموده اند.