تحلیل تولید اجتماعی فضا در اقتصاد سیاسی نفت؛ مطالعه مروری

فضا از اساسی ‏ترین اجزا سکونتگاه ‏های شهری است که تحولات پیچیده آن به‏ عنوان چالشی دایمی موردتوجه علوم شهری می‏باشد، به‏ گونه‏ ای که کنترل و هدایت تحولات رخ‏داده در آن عمدتا دشوار بوده و این موضوع با پیچیده ‏تر شدن مسایل اجتماعی در دهه‏ های اخیر و چندوجهی شدن پدیده ‏های شهری، پررنگ‏تر شده است، فرآیندی که نیاز به تقویت رویکردهای قبلی و مجهز شدن آن‏ها به ابزارهای مضاعف از جنس ارزشی و هنجاری را نمایان ساخته و بستر تحول مفهومی رویکردهای موجود در عرصه فضا و برنامه ‏ریزی را مهیا کرده است. از جمله توجه به تحولات فضایی از منظر رویکردهای سیاسی. درواقع شهرها و به ‏ویژه کلان‏شهرها به ‏واسطه تمرکز عوامل قدرت و ثروت، نقش بی‏بدیلی در تحولات دنیای معاصر دارند، به‏ گونه ‏ای که شهرها به ‏واسطه تمرکز سرمایه - به‏ ویژه در قالب سرمایه ثابت- به ‏عنوان منبع مهمی برای جریان سود محسوب می‏شوند که این جریان از طریق نیروهای سیاسی و عمدتا به نفع گروه‏ های سرمایه‏ دار محقق می‏شود؛ لذا بدیهی است کلان‏شهرهای تحت نظام نفتی با توجه به ویژگی ‏های سیاسی خاص، اسلوب و ساختار فضایی - عملکردی متناظر وضعیت اقتصادی و سیاسی خود را تولید می‏کنند، بنابراین اکتشاف الگوی مناسبات اجتماعی- شهری در اقتصاد نفتی هدف این پژوهش است. به این منظور با بهره ‏گیری از رویکرد انتقادی به تحلیل اسناد تاریخی موجود در حوزه اجتماعی-فضایی پرداخته شده است. نتایج این مطالعه نشانگر شکل‏ گیری روابط نابرابر اجتماعی و مناسبات سوداگرانه اجتماعی در بستر نظام رانتی - نفتی رشد می‏کند و این نابرابری‏ها در ادامه و با گذر از صافی فضا، خود رادر کالبد و ساختار شهری نیز نمایان می‏نماید.