تدوین راهبردهای سازگاری با خشکسالی در استان لرستان با استفاده از مدل SWOT

مدیریت یک پدیده فراگیر و موثر مانند خشکسالی، در بخش های مختلف اقتصادی نیازمند همکاری تنگاتنگ و برنامه ریزی های دقیق است. فقدان برنامه ریزی راهبردی خشکسالی و تاخیر در تصمیم گیری ها موجب افزایش هزینه ها برای کاهش خسارت خشکسالی شده است. این پژوهش، با هدف تدوین راهبردهای سازگاری با خشکسالی، با استفاده از مدل SWOT در سطح استان لرستان انجام شده است.

در این پژوهش، از روش های بررسی منابع و مصاحبه با پرسش نامه به منظور ارایه راهبردهای کلان سازگاری با خشکسالی استفاده شد. برای این منظور، ابتدا وضع موجود منابع اکولوژیک تغییرات محیطی، بخش های اقتصادی و میزان وابستگی آن ها به منابع آب، جمعیت و اشتغال، مدیریت منابع اکولوژیک، سازمان و نهادها، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. سپس، با بررسی قوانین و اسناد بالادستی، مصاحبه با مدیران منابع، تصمیم گیرندگان محلی و ملی، کارشناسان، پیشینه منتشر شده و دیگر اطلاعات در دسترس، علل مشکلات و موانع موجود بر سر راه مدیریت خشکسالی در استان، شناسایی شدند. نمونه آماری، شامل 27 نفر از متخصصین و کارشناسان علمی و اجرایی انتخاب شدند. امتیازدهی در دو نوبت و به وسیله کارشناسان و متخصصین انجام گرفت و در نهایت، با میانگین گیری از نظرات متخصصین و کارشناسان علمی و اجرایی، وزن عوامل درونی و بیرونی مشخص شد. در مرحله نهایی، علاوه بر شناسایی عوامل مهم در هر یک از معیارهای قوت، ضعف، فرصت و تهدید، راهبرد های مدیریتی لازم بر اساس شرایط استان لرستان، از طریق تحلیل SOWT تعیین شد. این موضوع ها در قالب فرصت ‏ها و تهدیدهای محیطی و نقاط قوت و ضعف درونی، دسته بندی شدند. سپس، با رهیافت تحلیل SOWT و روش آزمون دلفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.

نتایج و بحث:

بررسی عوامل قوت نشان می دهد که وجود شرکت ها و سازمان های دارای واحد پایش منابع در استان، با وزن 0.25 از اثربخشی و درجه اهمیت بالاتری در بین دیگر عوامل برخوردار است. فقدان برنامه ریزی و سازمان دهی مناسب برای پایش و ارزیابی خشکسالی با وزن 0.33، دارای اثربخشی بسیار بالایی در بین عوامل ضعف سازگاری با خشکسالی در استان دارد. در بین فرصت ها، عامل پیشرفت های فناوری در حوزه کشاورزی دقیق، با وزن 0.1 دارای اثربخشی بسیار بالا هستند. عامل به خطر افتادن معیشت بهره برداران در صورت بروز خشکسالی در بین عوامل مورد بررسی تهدیدها، با وزن 0.22 دارای بیشترین اثربخشی است. عوامل آبیاری اراضی در برخی از مناطق با آب های آلوده و تخریب تدریجی خاک زراعی و افزایش جمعیت و در نتیجه، افزایش تقاضا برای آب با وزن 0.02 دارای کمترین اثربخشی در بین تهدیدات سازگاری با خشکسالی در استان لرستان، شناخته شدند.

پس از امتیازبندی به روش دلفی، مشخص شد که وجود دانشکده و مراکز آموزش کشاورزی و منابع طبیعی در استان لرستان، به عنوان با اهمیت ترین نقطه قوت شناخته شد. ولی با وجود این نقطه قوت در استان، متاسفانه فقدان یا نامناسب بودن داده ها و اطلاعات موجود به منظور پایش و ارزیابی اثرات خشکسالی، ضعف اصلی شناخته شده است. با توجه به این نتایج، در جهت راهبرد محافظه کارانه، راهبرد تعادل بخشی آبخوان ها با اولویت آبخوان های با بیلان آب منفی، پیشنهاد شد. حمایت دولت از طرح های استحصال آب در سطح شهرها و روستاها و نظارت بر مدیریت بهتر آب در شهرها فرصت های مناسبی را برای بهبود توان کشاورزان به منظور مقابله با آثار منفی خشکسالی فراهم می کند. نتیجه نهایی ارایه راهبردهای مقابله با خشکسالی برای مناطق مختلف استان، در بخش های تامین منابع آب سطحی و زیرزمینی، زراعت آبی و دیم، آب شرب شهری و روستایی و آب و محیط زیست رودخانه ها، بوده است.