بررسی صفات دنیا و آخرت در خطبه های نهج البلاغه بر پایه رابطه مفهومی تقابل معنایی (مطالعه موردی گونه های جهتی و دوسویه)

تقابل جهتی و دوسویه به عنوان دو گونه رایج در تقابل معنایی مطرح هستند. تقابل معنایی مبحث ویژه ای از معنی شناسی را به خود اختصاص می دهد. تقابل های معنایی یکی از مهم ترین و پربسامدترین روابط معنایی در نهج البلاغه به شمار می روند. تنوع تقابل معنایی در دنیا و آخرت، دلالت های معنایی متنوعی را رقم می زند که از ابزارهای لازم در بررسی معناشناختی این اثر ادبی است. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی تدوین شده است. در این پژوهش، به دلیل گسترده بودن بحث تقابل معنایی میان صفات دنیا و آخرت در خطبه های نهج البلاغه، به بررسی دو گونه رایج از انواع تقابل میان این صفات، پرداخته شده است. پس از استخراج جفت صفات متقابل دنیا و آخرت از میان خطبه ها و تطبیق هر یک از آن ها، بر انواع تقابل در معنی شناسی، برآیند پژوهش نشان داد که در این میان، امام برخی ویژگی ها برای دنیا و آخرت ترسیم کرده اند که نمایان گر تقابل جهت های مختلف نسبت به نقطه ارجاع هستند و تحت عنوان تقابل جهتی مطرح می شوند. این تقابل ها با دربرگیری پانزده مورد به عنوان یکی از پربسامدترین انواع تقابل میان صفات متقابل دنیا و آخرت محسوب می شوند. جفت صفات متقابل مطابق با ویژگی های تقابل دوسویه که از نظر میزان بسامد میان صفات دنیا و آخرت با دربرگیری سه مورد، کم ترین میزان را به خود اختصاص می دهند، پس از تقابل جهتی قرار می گیرند. امام از این صفات برای بیان ویژگی هایی از دنیا و آخرت استفاده کرده اند که وقوع یکی از واژه های متقابل، متضمن وقوع واژه دیگر  هست.