بررسی اثرات ضدمیکروبی و میزان کل فنل و فلاونوئید شیرابه آنغوزه (Ferula assa-foetida L.) در روش های مختلف برداشت (مطالعه موردی: مراتع تنگ سرخ، شهرستان بویراحمد)

آنغوزه Ferula assa-foetida L. از گونه های دارویی-صنعتی بسیار مهم مراتع ایران بوده که توسط بهره برداران محلی برداشت می شود. شیرابه تولیدی این گیاه از جمله محصولات صادراتی در حوزه گیاهان دارویی کشور محسوب می شود. بهره برداران شیرابه استحصالی از پایه های سنی مختلف در طول دوره بهره برداری را برداشت، باهم مخلوط و روانه بازار می کنند که منجر به پایین آمدن کیفیت محصول می شود. نظر به اینکه عوامل مختلف محیطی و غیرمحیطی از جمله سن و زمان برداشت سبب تغییرات در کمیت و کیفیت مواد موثره گیاهان دارویی می شود، هدف این پژوهش تعیین ویژگی های ضد میکروبی و تغییرات فنل و فلاونویید کل شیرابه آنغوزه در شیوه های مختلف برداشت جهت رسیدن به محصول با کیفیت است.

تحقیق در قالب فاکتوریل با طرح کاملا تصادفی در مراتع تنگ سرخ شهرستان بویراحمد انجام شد. پس از شناسایی منطقه، قسمت هایی که به لحاظ درصد شیب، پوشش و خصوصیات ظاهری خاک وضعیت مشابهی داشتند و به تعداد کافی پایه گیاه آنغوزه در سنین مختلف در آن ها وجود داشت، بعنوان محدوده انجام تحقیق انتخاب شدند. شیرابه گیاه آنغوزه از سه گروه سنی مختلف (سن 1 (پایه های 6-5 ساله)، سن 2 (پایه های 8-7 ساله) و سن 3 (پایه های10-9 ساله)) در ما ه های تیر، مرداد، شهریور و مهر برداشت شد. اسانس گیری از شیرابه گیاه به روش تقطیر با بخار آب به وسیله کلونجر انجام گرفت. اندازه گیری فنل کل با استفاده از معرف فولین سیوکالتیو با اسید گالیک به عنوان استاندارد و مقدار کل فلاونویید موجود در اسانس ها با استفاده از روش رنگ سنجی کلرید آلومینیوم با کویرستین به عنوان استاندارد تعیین شد. خصوصیات ضد میکروبی (MIC و MBC) اسانس گیاه آنغوزه بر چهار میکروارگانیسم اشیرشیا کلی، استافیلوکوکس اوریوس، آسپرژیلوس فلاووس و آسپرژیلوس پارازیتیکوس مورد بررسی قرار گرفت. مقایسه میانگین ها با آزمون چنددامنه ای دانکن در محیط SPSSVer.21 انجام شد.

بر اساس نتایج به دست آمده فنل و فلاونویید کل اسانس شیرابه آنغوزه در سنین و مراحل مختلف برداشت اختلاف معنی داری باهم دارند. از نظر سن گیاه، بیشترین میزان فنل در اسانس گیاهان سن 1 (92 میلی گرم گالیک اسید در گرم) و کمترین در اسانس سن 3 (با 74 میلی گرم گالیک اسید در گرم) به دست آمد. بیشترین میزان فلاونویید در اسانس سن 1 (37 میلی گرم کویرستین در گرم) و کمترین اسانس سن 3 (20 میلی گرم کویرستین در گرم) وجود داشت. از نظر زمان برداشت، بیشترین میزان فنل در اسانس شیرابه تیرماه (93 میلی گرم گالیک اسید در گرم) و کمترین در اسانس شیرابه مهرماه (56 میلی گرم گالیک اسید در گرم) وجود دارد. بیشترین میزان فلاونویید در اسانس اسانس شیرابه تیرماه (37 میلی گرم کویرستین در گرم) و کمترین در اسانس شیرابه مهرماه (3/19 میلی گرم کویرستین در گرم) وجود داشت. نتایج مربوط به حداقل غظت مهارکنندگی و حداقل غلظت بازدارندگی (MIC وMBC) اسانس شیرابه آنغوزه در سنین مختلف نشان داد که MIC برای باکتری های اشیرشیا کلی، استافیلوکوکوس اوریوس، آسپرژیلوس فلاووس و آسپرژیلوس پارازیتیکوس به ترتیب 1250، 5/312، 625 و 625 و همچنین MBC برای این میکروارگانیسم ها به ترتیب 2500، 650، 1250 و 1250 پی پی ام است.

در این مطالعه مشخص شد که میزان ترکیبات فنلی و فلاونوییدی کل گیاه آنغوزه تحت تاثیر زمان و سنین مختلف برداشت شیرابه این گیاه است. میزان ترکیبات فنلی و فلاونوییدی در اسانس برداشت شده از پایه های گیاهی جوان تر و در مراحل اول برداشت از بیشترین میزان برخوردار است و همچنین اثرات ضدمیکروبی این اسانس نسبت به نمونه برداشت شده در سن های بالاتر بیشتر است.