بازشناسی نقش عوامل محیطی بر احساس معنویت در مساجد جامع ایران مبتنی بر نظریه داده بنیاد (محدوده مطالعه: مساجد جامع یزد و اصفهان)

 معنویت همواره یکی از ارکان معماری اسلامی در ادوار مختلف تاریخی ایران بوده است. از این رو، در نمونه های عالی این معماری مانند مساجد، فضای قدسی و احساس معنویت به خوبی درک می شود. متاسفانه جایگاه حس قدسی و معنوی در خلق فضای برخی از مساجد معاصر دچار خدشه شده است. از این رو، توجه و بازخوانی احساس معنویت در معماری مساجد و استفاده از الگوهای ارزشمند معماری سنتی ضروری به نظر می رسد. بر اساس این ضرورت، هدف این مقاله بازشناسی مولفه های احساس معنویت در مساجد جامع ایران است.

روش شناسی: 

روش پژوهش کیفی بوده و با استفاده از روش «نظریه داده بنیاد» عناصر ایجادکننده حس معنویت در سه مسجد جامع یزد، جامع اصفهان و جامع عباسی را تبیین می کند. محقق با حضور مستمر در محیط و مصاحبه های ژرف با 35 نفر از کارشناسان و خبرگان، منطبق بر «رهیافت ساخت گرایانه» داده های گردآوری شده را در سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی آنالیز کرد. برای تحلیل داده های کیفی و کدگذاری و بررسی میزان فراوانی کدهای مستخرج از مصاحبه از نرم افزار 12NVivo استفاده شد.

 با استفاده از الگوهای معنایی، کالبدی، هندسی و فضایی موجود در نمونه های برجسته مساجد سنتی ایران، می توان احساس معنویت را تقویت کرد. بر اساس نتایج حاصل از مصاحبه با 35 نفر، 225 کد طی فرآیند تحقیق استخراج شد. با بازبینی های متعدد و ادغام کدها بر اساس تشابه طی چندین مرحله، 25 کدباز، 11 کد محوری و 5 کد انتخابی استخراج گردید.

 پنج شاخص «وحدت بخشی اجزا در کلیتی واجد معنا»، «تزیینات سنتی مبتنی بر شناخت عرفانی»، «گشودگی فضایی و عظمت در کالبد»، «حضور معنایی نور و ایجاد سایه روشن» و «هندسه مرکزگرا و تقارن موضعی» مولفه های ایجادکننده احساس معنویت در مساجد مورد مطالعه هستند.