ارزیابی پایداری عملکرد عدس با استفاده از روش ناپارامتری

عدس یکی از مهمترین گیاهان زراعی در تناوب می باشد. عملکرد دانه عدس به شدت تحت تاثیر محیط قرار می گیردو به نژادگران اغلب پایداری ژنوتیپ های پبا عملکرد بالا را در محیط ها پیش از معرفی به عنوان یک رقم می سنجند. وفق پذیری ژنوتیپ های عدس نسبت به شرایط محیطی برای سازگاری تولید محصول در سال ها و مکان های مختلف مهم است . شناسایی ژنوتیپ هایی با عملکرد بالا و سازگاری به دامنه گسترده ای از محیط ها یکی از هدف های عمده برنامه های به نژادی گیاهان زراعی می باشد. یکی از مباحث مهم در به نژادی گیاهان زراعی مبحث اثر متقابل ژنوتیپ در محیط می باشد.روش های متعدد آماری برای برآورد اثر متقابل ژنوتیپ در محیط و انتخاب ژنوتیپ های پایدار و پر محصول معرفی شده است. یکی از کاربردهای روش های ناپارامتری در اصلاح نباتات تعیین نمره ی ژنوتیپ ها در محیط های مختلف می باشد که به عنوان روشی برای تعیین پایداری به کار برده می شود. ژنوتیپ پایدار رتبه های مشابهی را در محیط های مختلف نشان می دهد و دارای واریانس نمره ی حداقل در محیط های مختلف است. در آماره های ناپارامتری پایداری برقراری فرض های آماری توزیع ارزش های فنوتیپی ضروری نیست و استفاده از آنها آسان است.

این مطالعه طی دو سال (1399-1398 و 1398-1397) در دو ایستگاه از مناطق سردسیر دیم کشور (قیدار زنجان، مراغه) اجرا شد. آزمایش شامل 17 ژنوتیپ پیشرفته عدس به همراه سه رقم شاهد کیمیا، بیله سوار و سنا (جمعا 20 ژنوتیپ) بود که در قالب طرح بلوک‎های کامل تصادفی با 3 تکرار انجام شد.

بر اساس نتایج تجزیه واریانس مرکب اثرات ژنوتیپ، محیط و اثر متقابل ژنوتیپ× محیط معنی دار شد. نتایج تجزیه به مولفه های اصلی نشان داد که دو مولفه اصلی اول 1/65 درصد واریانس متغیرهای اولیه را توجیه می کنند. بای پلات مولفه اصلی اول (PC1) در مقابل مولفه اصلی دوم (PC2)، آماره های پایداری ناپارامتری مورد مطالعه در چهار گروه طبقه بندی کرد. تجزیه کلاستر میانگین عملکرد و آماره های ناپارامتری، ژنوتیپ‎های عدس مورد مطالعه را در دو گروه اصلی قرارداد. بر اساس میانگین رتبه همه آماره های ناپارامتری مورد مطالعه، ژنوتیپ های شماره 17 ،3 ،9 و 2 با داشتن کمترین میانگین رتبه ، پایدارترین و ژنوتیپ های 7 ،11 و 13 با داشتن بیشترین میانگین رتبه، ناپایدارترین ژنوتیپ ها بودند. با توجه به اینکه معیارهای پایداری TOP و YSi با میانگین عملکرد دانه (MY) و مفهوم دینامیک پایداری رابطه داشتند، بنابراین روش ها برای گزینش ژنوتیپ های پایدار با عملکرد بالا در عدس مناسب هستد.

بر اساس این پارامترها ژنوتیپ های 13 و 11 با عملکرد به ترتیب 340 و 305 کیلوگرم در هکتار به عنوان ژنوتیپ-های پایدار با عملکرد بالا شناسایی شدند.