ارزیابی ریسک آلودگی هیدروکربن های آروماتیک چندحلقه ای رسوبات در بازه ی شهرستان دزفول تا خلیج فارس (استان خوزستان، ایران)

هیدروکربن های آروماتیک چندحلقه ای توسط فعالیت های انسانی به محیط زیست وارد شده و در بستر آب رسوب می کنند. این ترکیبات از جمله آلاینده های محیط زیست به شمار می روند و به شدت برای سلامتی انسان و سایر جانداران حتی در مقادیر بسیار کم مضر هستند. به همین دلیل، تعیین غلظت این آلاینده ها برای ارزیابی کیفیت آب رودخانه ها بسیار اهمیت دارد. از حدود صد ترکیب PAHs که توسط سازمان حفاظت از محیط زیست آمریکا شناسایی شده است، 16 ترکیب بیشترین تخریب و بیماری زایی را دارند و به همین دلیل به عنوان آلاینده های پیشگام معرفی شده اند. در پژوهش حاضر به تعیین غلظت این آلاینده ها در رودخانه کارون پرداخته شد.

در این تحقیق، تعداد 29 نمونه رسوب در محدوده ی چم گلک در شمال خوزستان تا چوییبده در جنوب خوزستان در سال 1401  برداشت شد. نمونه های برداشت شده بلافاصله در ظروف شیشه ای و در دمای 10- درجه سانتی گراد نگهداری شده و به آزمایشگاه منتقل شدند. تا زمان استخراج، نمونه ها در دستگاه خشکاننده ی انجمادی خشک شده سپس در فریزر با دمای 50- درجه سانتی گراد نگهداری شدند. پیش از انجام عملیات استخراج، کلیه نمونه ها به وسیله ی کوبیدن در هاون چینی، پودر شده و از الک کوچکتر از 63/0 میکرون عبور داده شدند. پس از تعیین مقادیر هر کدام از هیدروکربن های مورد نظر توسط دستگاه دوینکس 350، منشاء ترکیبات از نظر سوختی یا نفتی بودن تعیین گردید. در نهایت غلظت ترکیبات به دست آمده با استاندارد کیفیت رسوب آمریکا مقایسه شدند. در این استاندارد، دو دسته خطر ERL و ERM برای آلودگی رسوبات در نظر گرفته شده است.

براساس میانگین غلظت هیدروکربن های مورد مطالعه، فلورانتن بنزو b و فنانترن بیشترین آلودگی را به نسبت غلظت در بین کلیه هیدروکربن های مورد مطالعه داشتند. غلظت فلورانتن بنزو k، فلورن، پایرن و پایرن ایندن (1,2,3,c,d) نیز بیشتر از یک میکروگرم بر کیلوگرم رسوب بود که نسبت به میانگین غلظت سایر هیدروکربن ها بالا بود. سایر هیدروکربن ها میانگین غلظت کمتر از 80/0 میکروگرم بر کیلوگرم داشتند. حداقل غلظت کل هیدروکربن های چند حلقه ای بین 15/2-01/0 میکروگرم بر کیلوگرم و حداکثر غلظت آن ها بین 97/8-05/0 میکروگرم بر کیلوگرم رسوب متغیر بود. نتایج چولگی (0/3 > SKW > 75/0-) نشان داد که تغییرات مکانی زیادی برای همه ی آلاینده ها وجود داشت لیکن آنتراسن با چولگی 0/3 دارای بیشترین تغییرات مکانی، با بیشترین غلظت در جنوب رودخانه کارون و فلورانتن بنزو b نیز دارای چولگی 75/0- و بیشترین غلظت آلاینده در شمال رودخانه کارون بود. به جز چهار هیدروکربن فلورانتن بنزو b و k، پایرن ایندن (1,2,3,c,d) و پرلن بنزو (g,h,i)، غلظت اکثر آلاینده ها در رودخانه کارون کمتر از حد استاندارد کیفیت رسوب آمریکا (<ERM و <ERL) بود.  

بحث: 

بررسی منشاء آلاینده ها نشان داد که در شمال رودخانه کارون آلودگی بیشتر منشاء سوختی داشت ولی در مرکز و جنوب این رودخانه هر دو منشاء سوختی و نفتی مشاهده شد. این نتایج نشان داد که آلودگی های هوایی اثر بیشتری بر افزایش غلظت هیدروکربن ها در رسوبات این رودخانه داشته است. همچنین سوخت قایق های موتوری و شناورهای موجود در بازه ی اهواز تا آبادان نیز می تواند عامل مهمی در افزایش آلودگی هیدروکربنی با منشاء سوختی باشد. بنابراین گرچه آلودگی هیدروکربنی در این رودخانه مشاهده شد، ولی از نظر غلظت در حد بحرانی نبود.