ارزیابی صفات بیوشیمیایی و عملکرد دانه ارقام آفتابگردان (.Helianthus annuss L) در واکنش به تنش گرمای انتهای فصل در منطقه اهواز

تنش گرما باعث بروز مجموعه ای از تغییرات بیوشیمیایی، فیزیولوژیکی و مولکولی در گیاهان شده و بر رشد و نمو گیاه اثر می گذارد. به منظور بررسی اثر تنش گرمای انتهای فصل بر صفات بیوشیمیایی و عملکرد دانه ارقام آفتابگردان، آزمایش مزرعه ای در سال زراعی  97-1396 به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز اجرا شد. سه تاریخ کاشت 20 آبان، 20 آذر و 20 دی در کرت های اصلی و پنج رقم آفتابگردان قاسم، فانتازیا، پروگرس، لاکومکا و شمس در کرت های فرعی در نظر گرفته شدند. زمان کاشت به هنگام (مطلوب) با شرایط دمایی مناسب به عنوان شاهد و زمان کاشت های تاخیری و دیرهنگام به عنوان تنش گرمای متوسط و شدید در نظر گرفته شدند که در آنها دوره گلدهی و پر شدن دانه با تنش گرمای انتهای فصل مواجه بود. نتایج نشان داد که تنش گرمای انتهای فصل در کشت تاخیری و دیرهنگام در مقایسه با کشت به هنگام، باعث کاهش معنی دار محتوای کاروتنوییدها (به ترتیب 27 و 56 درصد)، عملکرد دانه (به ترتیب 30 و 32 درصد) و روغن دانه (به ترتیب 18 و 28 درصد) و افزایش فعالیت آنزیم کاتالاز (به ترتیب 63 و 55 درصد)، پراکسیداز (به ترتیب 107 و 56 درصد)، سوپراکسید دیسموتاز (به ترتیب 43 و 67 درصد) و محتوای کربوهیدرات های محلول (به ترتیب 18 و 30 درصد) و مالون دی آلدیید (به ترتیب 46 و 98 درصد) شد. بین ارقام آفتابگردان تفاوت معنی داری از نظر صفات مورد مطالعه وجود داشت. رقم لاکومکا با بیشترین مقدار شاخص های فیزیولوژیک و بیوشیمیایی کارآمد مانند محتوای کلروفیل، فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدانی و محتوای کربوهیدرات های محلول و کمترین محتوای مالون دی آلدیید، دارای بالاترین عملکرد دانه (1579 کیلوگرم در هکتار) و روغن دانه (608 کیلوگرم در هکتار) بود. رقم پروگرس در شرایط تنش گرما، کمترین درصد کاهش عملکرد دانه و روغن را داشت، در عین حال رقم لاکومکا علیرغم کاهش بیشتر عملکرد دانه و روغن در شرایط تنش، در هر سه زمان کاشت نسبت به رقم پروگرس برتری داشته و برای کاشت های به هنگام، تاخیری و دیرهنگام مناسب تر به نظر می رسد.