بررسی ترکیب و تنوع گیاهی و عوامل موثر بر آن در طبقات مختلف ارتفاعی در منطقه آلوارس- قله سبلان

اکوسیستم های کوهستانی نقش مهمی در ثبات اکوسیستم به ویژه برای حفاظت از تنوع زیستی و توسعه پایدار و حفظ امنیت اکولوژیکی دارد. این پژوهش، با هدف بررسی وضعیت ترکیب و تنوع پوشش گیاهی و روند تغییرات آنها در پروفیل ارتفاعی آلوارس تا سبلان (2300 تا 4811 متری) در قالب طبقات ارتفاعی مختلف در دامنه جنوب شرقی، به منظور حراست از ذخایر ژنی و مدیریت مراتع منطقه انجام شد.

پس از بررسی های میدانی و با توجه به امکان دسترسی به مراتع منطقه، نه طبقه ارتفاعی (سایت) مشخص شد، در هر سایت سه ترانسکت 100 متری و در امتداد هر ترانسکت 10 پلات یک متر مربعی با فاصله 10 متر از هم مستقر گردید. گونه های گیاهی از سطح پلات ها جمع آوری و بعد در هرباریوم شناسایی شدند. در هر پلات درصد تاج پوشش گیاهی و تراکم گونه ها ثبت شد. بالاترین ارتفاعی که منجر به جمع آوری نمونه های گیاهی شد، ارتفاع 4480 متری سبلان بود. برای بررسی تنوع و غنای گونه های گیاهی از شاخص های شانون، سیمپسون، مارگالف و منهینیک استفاده شد. با استفاده از اطلاعات مربوط به اندازه گیری درصد پوشش تاجی و تعداد گونه های مشاهده شده، شاخص های تنوع، غنا و یکنواختی گونه ای برای سایت های انتخابی محاسبه شد. برای بررسی اختلاف در بین سایت ها در طبقات ارتفاعی مختلف از تجزیه واریانس یک طرفه (ANOVA) و به منظور مقایسه میانگین ها از آزمون دانکن (Duncan) استفاده شد. شاخص های مختلفی برای تعیین تنوع گونه ای کاربرد دارد که از بین آنها از دو شاخص سیمپسون و شانون- وینر استفاده شد. غنای گونه ای نیز با استفاده از شاخص های مارگالف و منهینیک تعیین شد و آنالیزهای مربوط به رسته بندی پوشش گیاهی شامل آنالیز تطبیقی متعارفی (CCA) بود.

نتایج نشان داد، خانواده Asteraceae با 31 گونه و Astragalus با 10 جنس شاخص ترین عناصر فلور منطقه هستند و 51 گونه به ناحیه ایران- تورانی تعلق داشتند، بر اساس نتایج حاصل از این پژوهش 33 درصد گونه های شناسایی شده مربوط به ناحیه ایران- تورانی بوده است. فرم های همی کریپتوفیت ها (He) با 54 درصد و تروفیت ها (Th) با 22 درصد فراوان ترین اشکال زیستی در منطقه بودند. بیشترین مقدار تنوع، غنا و یکنواختی در طبقه ارتفاعی 2200-3200 متری مشاهده شد. نتایج نشان داد، ارتفاع، بارش، دما، میزان شن خاک، شیب و فسفر از عوامل موثر بر پراکنش گیاهان بوده است. سازگاری بیشتر گیاهان با شرایط محیطی منطقه، موجب شده است که همی کریپتوفیت ها تیپ بیولوژیک غالب منطقه را تشکیل دهند، توجیه حضور بالای تروفیت ها نیز در نتیجه دخالت های انسان و چرای متمرکز دام ها، احداث جاده و مکان های تفرجگاهی است. در بررسی تاثیر ارتفاع بر ترکیب و تنوع گیاهی می توان چنین استنباط کرد که ارتفاع بر ترکیب و تنوع گیاهی تاثیرگذار است.

به طور کلی می توان گفت، وضعیت ترکیب و تنوع گونه ای در مراتع جنوب شرقی سبلان براساس شاخص های تنوع و یکنواختی، مراتعی دارای شرایط تنوع متوسط و رو به پایین است، که نشان دهنده شدت تخریب در کل عرصه های مورد بررسی است، احتمالا عامل تخریب در ارتفاعات پایین تر تاثیر چرای دام ها و نیز اثر فعالیتهای گردشگری و پیست اسکی آلوارس بوده و علل تخریب در ارتفاعات بالاتر از 3600 متر، لگدکوبی گیاهان توسط کوهنوردان و در نتیجه از بین رفتن گونه های گیاهی باشد و به طور کلی دلیل اصلی پایین بودن تنوع در ارتفاعات بالا نیز به نظر می رسد، کاهش دما و شرایط سخت رویش گیاهان باشد.