تحلیل و ارزیابی کاربست های قرآنی جهاد ابتدایی از دیدگاه مفسران المنار و المیزان

موضوع جنگ آغازگرانه در اسلام، از دو جنبه حایز اهمیت است؛ از یک سو، دستاویزی برای گروه های افراطی شده است تا با ترویج خشونت، وجهه اسلام را مشوه سازند و از سوی دیگر، شبهاتی را به ویژه از سوی مستشرقان نسبت به اسلام موجب شده است تا حقانیت و موفقیت دین اسلام را با چالش مواجه کنند. این مقاله به روش توصیفی تحلیلی به بررسی دو تفسیر متاخر و اثرگذار؛ المنار و المیزان در این باره پرداخته و به این نتیجه رسیده است که هر دو تفسیر، به نحوی قایل به پدیده جنگ آغازگرانه در اسلام هستند، ولی در عین حال، در پاسخ به شبهات، شروطی برای مصداق یافتن آن یاد کرده اند که ماهیت آن را به دفاعی بودن برگردانند. در نقد این دو رویکرد، با تتبع کاربست واژه های جهاد و قتال و مانند آن در قرآن کریم، روشن می گردد که هر چند اصل، با جنگ آغازگرانه نبوده و در تبلیغ دین و گسترش حکومت توحیدی، اصل در مسالمت و پذیرش مردم است، ولی از آنجا که مشروعیت حکومت از دیدگاه قرآن کریم، تنها از خداست و تنها حکم حق باید حاکم باشد، در صورت قدرت داشتن جامعه توحیدی و جبهه گیری سران کفر و طاغوت در برابر گسترش دین و تحقق حکومت توحیدی جهانی، جهاد ابتدایی نیز در اندیشه اسلامی، پیش بینی شده و چه بسا بتوان ماهیت آن را از دیدگاه انسانی، به جهاد دفاعی برگرداند.