تحلیل تشبیه در مثنوی هشت‏ بهشت امیر خسرو دهلوی

هشت‏ بهشت یکی از مثنوی‏ های پنج‏گانه امیر خسرو است که در جواب هفت‏ پیکر نظامی سروده شده است. تشبیه نقش مهمی در تصویرسازی و آفرینش ادبی دارد. بحث در مورد تشبیه به شناخت بیشتر شعر امیر خسرو کمک می ‏کند. در این پژوهش، تشبیه در هشت‏ بهشت از همه جهات مورد بررسی قرار گرفته است و در پایان هر مبحث، آمار کمی آن نیز ارائه شده است. این جستار نشان می‏ دهد که امیر خسرو از موضوعاتی مانند انسان و متعلقات آن از قبیل اجزای بدن و همچنین مصنوعات انسانی و مکان ‏ها بیشتر بهره برده است. از عناصری مانند طبیعت، اجرام آسمانی، اشیا و مفاهیم انتزاعی به ‏عنوان مشبه ‏به استفاده کرده است. دهلوی از تشبیهات مرسل، مجمل، حسی به حسی و مفرد به مفرد نسبت به سایر حالت‏ ها بیشتر استفاده برده است. وجه شبه هم مورد بررسی قرار گرفت که مشخص شد، مهم ‏ترین موضوعات و صفاتی که به‏ عنوان وجه شبه مدنظر شاعر بوده است، شامل: سرعت، رنگ، زیبایی و شکل ظاهری هستند. در ادامه بحث تحقیقی و غیر تمثیلی بودن وجه شبه‏ ها را نیز بررسی کرده‏ ایم که نشان می‏ دهد تشبیهات بیشتر از نوع تحقیقی هستند. تشبیهات تمثیلی هم کاربرد کمی دارند و اغلب غیر تمثیلی هستند. همچنین به آمیختگی تشبیه با برخی دیگر از صور خیال همانند استعاره، کنایه، تلمیح و اسطوره و سپس به زاویه تشبیه و تشبیهات تازه این مثنوی هم اشاره شده است.