بررسی انگاره های تعلیمی در کتاب «ملستان» اثر میرزا ابراهیم تفرشی (مدایح نگار) (تقلیدی از گلستان سعدی)

میرزا ابراهیم خان تفرشی، معروف به مدایح نگار که گاهی از او با نام محمدابراهیم یاد کرده اند، از منشیان معروف دوره ناصری است. از او، سه تذکره مجدیه، تذکره انجمن ناصری، تذکره قدسیه و نیز کتابی به نام ملستان بر جای مانده است. مدایح نگار، ملستان را که اثری تعلیمی اخلاقی به شمار می آید، به تقلید از گلستان سعدی در سال 1310 در پنج ساغر و یک جرعه به زبان فارسی به رشته تحریر درآورد. در ملستان بارزترین مقوله های تعلیمی به صورت نظم و نثر آمده است. این جستار به روش تحلیلی توصیفی می کوشد با بررسی کتاب ملستان ازنظر تعلیمی مهم ترین درون مایه های ادبیات اندرزی را در این اثر یافته است و به تحلیل افکار و اندیشه های اخلاقی مولف بپردازد و به این سوالات پاسخ دهد: شاخصه های اخلاقی کتاب ملستان که براساس آن، اندرزهای حکمی و تربیتی به نگارش درآمده است چیست؟ نویسنده از چه روش هایی برای بیان مفاهیم اخلاقی خود استفاده کرده است؟ آبشخور آموزه های تعلیمی این اثر چیست؟ میزان تقلید یا نوآوری مصنف در ارائه آموزه های تعلیمی چگونه است؟ یافته های پژوهش گویای آن است که مدایح نگار با آوردن پنج ساغر (در حسن سلوک و عادات ملوک؛ اخلاق درویشان؛ در تفویض امور به ذات باری؛ در حمق و دانایی؛ در حکم و آداب) و یک جرعه که مختصری از احوال مصنف است با پیروی از گلستان سعدی با آوردن انگاره ها و مفاهیم بلند اخلاقی توانسته است قابلیت و صلاحیت خود را در نگارش اثری بدیع با نثری مسجع و سرشار از صنایع ادبی و ممزوج از عبارات و اشعار عربی نشان دهد و لقب مدایح نگار را برای خود بامسما کند. استفاده از آیات و روایات، آوردن سخنان حکما و پادشاهان (به شکلی تلفیقی از چهره های متعلق به سه تمدن بزرگ دنیای کلاسیک ایران، یونان و اسلام)، به کارگیری ضرب المثل ها، استفاده از اشعار فارسی و عربی، بازنویسی برخی از حکایات گلستان سعدی از مهم ترین روش های مولف در خلق این اثر تعلیمی است. مدایح نگار تقریبا نود و هشت آموزه تعلیمی را به صورت های مختلف در کتاب خود آورده که در آن میان، ستایش خرد و دانایی و نکوهش حمق و نادانی بیش از دیگر تعالیم گوشزد شده است.