آزادی خلاقانه؛ شگردهای مدیریتی گروه های تئاتر ایرانی در مقابله با سانسور

از همان سال های ابتدایی شکل گیری گفتمان تئاتری در ایران، موجودیت این هنر نوظهور با سانسور که گاهی نام خودش هم قربانی خودش می شد، گره خورده است. میرزا جعفر قراچه داغی هنگام ترجمه ی مجموعه نمایشنامه های میرزا فتحعلی آخوندزاده، اولین نمایشنامه نویس ایرانی که آثار خود را به زبان ترکی آذری نوشته بود، نام های ذکرشده در این نمایشنامه ها را تغییر داد تا به افراد سرشناسی که نویسنده به آن ها تاخته بود، برنخورد. با این اوصاف می توان دریافت که با انتشار اولین نمایشنامه مدرن ایرانی، سانسور نیز در ایران متولد شد یا حداقل رسمیت پیدا کرد. از آن تاریخ، یعنی از سنه ی 1252 خورشیدی، انواع مختلف سانسور، خودسانسوری و البته فرار از سانسور در ریخت های مختلف به صورت رسمی و غیررسمی در ایران وجود داشت و در هیچ دوره ای به صورت کامل از بین نرفت. بروز هر شکل از سانسور واکنشی از طرف هنرمندان در پی داشت و در بسیاری موارد هنرمندان و دست اندرکاران هنری تلاش کردند تا با روش های خلاقانه با این پدیده مقابله کنند، روش هایی برای به دست آوردن آزادی با روش های خلاقانه و یا همان «آزادی خلاقانه». این مقاله با باور به توان بالقوه ی همه ارکان میدان های تئاتری برای مبارزه با سانسور، نقش عنصر مدیریت در گروه های تئاتر (نه مدیریت دولتی) برای مقابله با سانسور را بررسی خواهد کرد. از اولین گروه های غیرحرفه ای تئاتر ایران در دوران پیش از مشروطیت مانند تئاتر فرهنگ و شرکت تئاتر ملی تا گروه هایی با برنامه ی منظم در دوران پس از مشروطیت مانند کمدی ایران، تئاتر نکیسا و تئاتر باربد، تا گروه های حرفه ای و نیمه حرفه ای دوره پهلوی مانند تئاتر فردوسی و گروه هنر ملی و حتی گروه های زیرمجموعه کارگاه نمایش و حتی خیل عظیم گروه های به اصطلاح ثبت شده در سال های اخیر، همه با پدیده ی سانسور و معطوف به آن خودسانسوری و در مقابل آن فرار از سانسور دست به گریبان بوده اند. اجرای نمایش ها به صورت مخفیانه و خصوصی، عضوگیری به جای بلیت فروشی، ستاره سازی از اعضای گروه، اجرای سایبری و بسیاری روش های دیگر ازجمله شگردهایی بودند که برخی از این گروه ها در ساختار سازمانی و مدیریتی خود در تقابل با پدیده سانسور از آن بهره برده اند.