راهیابی دوبیتی های بوشهر به کارگان موسیقی دستگاهی و تغییرات آنها در آواز دشتی

انتقال و دگردیسی کارگان موسیقی مردمی به موسیقی کلاسیک همواره موضوع مهمی بوده است. یکی از این موارد به بخشی از کارگان موسیقی مردمی بوشهر، موسوم به شروه برمی گردد که به شکل گیری آواز دشتی (دستگاه کوچک) انجامید. بی شک دیگر فرهنگ ها نیز بر ساختار دشتی تاثیر داشته اند و در مناطق مختلف ایران، آوازهایی شبیه به آوازهای دشتی وجود دارد اما سهم شروه های بوشهر در این جا اهمیت خاصی دارد و تحولات تاریخی بیان گر آن است که اساس آواز دشتی (دستگاه کوچک) برگرفته از شروه های بوشهر است. مهم ترین سوالات این تحقیق، نقش بسترهای فرهنگی و اجتماعی در انتقال آوازهای شروه به موسیقی کلاسیک ایرانی و همچنین تغییرات و دگردیسی های صورت گرفته در ساختار این آوازها جهت انطباق با کارگان نظام دستگاهی در راستای شکل گیری آواز دشتی است. روش تحقیق در این مقاله توصیفی-تحلیلی، و روش گردآوری منابع کتابخانه ای و بررسی در منطقه ی بوشهر است. محوریت مطالعه در این مقاله بر اساس کارگان آواز دشتی ردیف میرزاعبدالله به روایت نورعلی برومند از قدیمی ترین روایت های ردیفی است. در رساله ها و دیگر متون پیش از دوران صفوی اشاره ای به دشتی نشده است؛ بااین همه به نظر می رسد که مقدمات این فرآیند به پیش از دوران قاجار برگردد. تحولات اجتماعی از دوران صفوی به بعد با رسمی شدن مذهب تشیع دوازده امامی و اهمیت برگزاری مناسک عزادارای در این مذهب سبب توجه به «خوانندگی» در عراق عجم شد و نیاز به آوازهای محزون برای برگزاری این مناسک را بیشتر کرد. انتقال پایتخت از اصفهان به شیراز در دوران زند نزدیکی بیشتری را با بوشهر ایجاد کرد. در این ارتباط، شروه ها مورد توجه قرار گرفتند و به تدریج به عنوان بخشی از کارگان موسیقی دستگاهی محسوب شدند. سازگاری این آوازها با آوازهای دستگاه شور سبب شکل گیری آواز دشتی شد. از مهم ترین تغییرات مدال شروه ها در فرآیند دگردیسی به آواز دشتی، فونکسیونل شدن نغمه ی متغیر در درجه ی شاهد و اضافه شدن مد اوج/ عشاق به این آواز است. تغییرات وزنی و استفاده از آن ها در قالب های غزل و مثنوی از دیگر تغییراتی است که می توان نام برد.