مسائل و چالش های مدیریت مشارکتی آب و انتقال پایدار مدیریت آبیاری در ایران

مدیریت مشارکتی و در نهایت، انتقال مدیریت آبیاری فرایندی است که در بخش آب اکثر کشورهای جهان به صورت علمی و رسمی آن در حال اجراست و تقریبا بیش از دو دهه از عمر آن می گذرد. در ایران نیز  دراین خصوص از ابعاد جاری سازی ادبیات موضوع، ورود آن به برنامه ها و قوانین و اسناد بالادستی، ایجاد تعداد معدودی تشکل های آب بر، و در سال های اخیر اجرای مدیریت مشارکتی آبیاری در سطوح محدود و در پروژه های پایلوت فعالیت هایی شده است. بررسی ها نشان می دهد اجرای مطلوب مدیریت مشارکتی و ایجاد تشکل های آب ‏ بر در کشور روند کند و پراکنده دارد و با مسائل و چالش های مختلفی مواجه است. مرور منابع علمی و بررسی و تحلیل ها از جنبه آسیب شناسی موضوع در این مطالعه، حاکی از آن است که اجرای مدیریت مشارکتی و انتقال مدیریت آبیاری در ایران، مسائل و چالش های مختلفی دارد. موارد مهم این مسائل و چالش ها عبارت اند از: 1) مسائل تولی گری موضوع، 2) ضعف در هماهنگی های لازم، موازی کاری و دخالت دستگاه های مختلف در امور یکدیگر، 3) نبود یا کمبود اراده لازم در این موضوع به رغم اهمیت آن و تاکیدات مختلف در قوانین و اسناد بالادستی، 4) گذشت زمان و لزوم اعمال تغییرات مختلف در ساختار مدیریت آب با توجه به بحران  فزاینده کمبود آب در کشور، 5) تمرکزگرایی و نداشتن و یا ندادن جایگاه لازم به تشکل های آب بر از ابعاد ساختار، شرح وظایف و اختیارات و در نهایت استقلال آن ها، 6) ضعف در توانمندسازی تشکل ها و تسهیلگری های لازم برای شکل گیری و پایداری آن ها، 7) کمبود زیرساخت های لازم از ابعاد مختلف مانند تحویل ندادن حجمی آب، اجرایی نشدن بعضی از قوانین و آئین نامه های مرتبط، بلاتکلیفی دستگاه ها در اجرای کار و رقابت دستگاه های توزیع آب (شرکت های بهره برداری) برای ایجاد تشکل ها و مسائل تعارض منافع، 8) کمبود تحقیقات و مطالعات میدانی لازم در خصوص موضوع، 9) پیدایش چالش های جدید در اهداف موضوع و واردشدن برخی واژه های جدید در تعریف تشکل های آب بر خاص کشور ایران، مانند واردشدن بحث استفاده از اراضی به موضوع و نامیدن آن به عنوان تشکل های بهره برداری توامان از آب و زمین به جای صرفا تشکل آب بر، و 10) مسائل خاص ایجاد و پایداری تشکل های آب بر چاه (آب های زیرزمینی). عواملی مانند: 1) گذشت زمان زیاد (بیش از سه دهه) از ورود مفهوم مدیریت مشارکتی آبیاری به ادبیات علمی و اجرایی مدیریت آب کشور و وجود وقفه طولانی در اجرای کامل و موثر آن در کشور، 2)  ظهور بحث های جدید در مدیریت آب کشور (مانند مباحث ایجاد بازارهای محلی آب، حسابداری آب، باز تخصیص آب و غیره)، و 3) بحران کمبود فزاینده منابع آب و تغییرات اقلیمی در این دوره زمانی، ادامه کار مدیریت مشارکتی در کشور را وارد عرصه جدیدی کرده است. این امر بیانگر ضرورت مطالعات جدیدتر (آن هم با درنظر گرفتن مسائل اجتماعی فرهنگی مناطق و به صورت موردی) و بازنگری های لازم برای شیوه های اعمال مدیریت مشارکتی در عرصه است.