بررسی تاثیر فشارهای احتمالی دولت دوم ترامپ بر صادرات نفت ایران به چین

- صادرات نفت خام ایران در دوره دولت اول ترامپ دستخوش نوسان شدیدی شد و از قله صادرات حدود دو میلیون بشکه در روز در سال 2017 به 400 هزار بشکه در روز در سال 2020 رسید. درنتیجه فشارهای دولت آمریکا، صادرات نفت ایران به چین نیز از حدود 800 هزار بشکه در روز در سال 2017 به نزدیک به حدود 300 هزار بشکه در روز در سال 2020 کاهش یافت. مهم ترین عاملی که سبب کاهش واردات نفت چین از ایران شد، این بود که عمده نفت ایران به شرکت های بزرگ چین صادر می شد و این شرکت ها هم برای محروم نشدن از دسترسی به چرخه دلار، چاره ای جز قطع ارتباط با ایران نداشتند.
- از نیمه دوم سال آخر ریاست جمهوری ترامپ، به تدریج صادرات نفت ایران به چین افزایش یافت. این روند در دوره دولت بایدن شدت بیشتری یافت و ایران موفق شد با صادرات 75/1 میلیون بشکه نفت در روز در ماه آگوست سال 2024، به نخستین تامین کننده دریایی نفت چین تبدیل شود.
- عوامل افزایش خرید نفت ایران توسط چین را می توان در دودسته عوامل بنیادی و عوامل تسهیل ساز تقسیم کرد. عوامل بنیادی، متاثر از رقابت این کشور با آمریکا در نظم جدید اقتصاد سیاسی بین الملل شکل گرفته اند. این عوامل عبارت اند از: نیاز چین به تامین امنیت انرژی در فضای رقابت قدرت های بزرگ، توازن سازی خارجی در برابر آمریکا و اثبات عدم کارآمدی نظام تحریم ها. عوامل تسهیل ساز نیز عبارت اند از: تخفیف های نفتی، استفاده از ناوگان سایه، صادرات نفت به پالایشگاه های کوچک و نیاز دولت بایدن به کنترل تورم در شرایط پساکرونا.
- با توجه به اینکه نفت ایران به پالایشگاه های کوچک و خصوصی چین که نیاز چندانی به دسترسی به نظام دلاری ندارند، صادر می شود؛ دولت دوم ترامپ برای تکرار تجربه کاهش فروش نفت ایران در بازه 2018 تا 2020، با چالش های بسیار جدی تری رو به روست. با این حال، احتمال می رود که به صورت مقطعی، نوساناتی در فروش نفت ایران به چین ایجاد شود.
- دولت جدید ترامپ احتمالا از چهار روش، فشارهای اقتصادی بر ایران را افزایش خواهد داد: 1. ارتقای نظام تحریم ها به نحوی که همه نفت کش ها و بنادر دخیل در صادرات نفت ایران تحت تحریم های ثانویه آمریکا قرار بگیرند؛ 2. خرابکاری های صنعتی در پایانه های بندری، حملات محدود نظامی یا توقیف نفت کش های دخیل در انتقال نفت ایران؛ 3. پوچ سازی فروش نفت ایران از طریق فشار از ناحیه مصرف و ایجاد اختلال در روند تسویه های ارزی؛ 4. معامله آمریکا با چین و ترغیب این کشور به کاهش خرید نفت از ایران در ازای اعطای امتیازات چشم گیر اقتصادی یا ژئوپلیتیک.