مطالعه ویژگی های خشت در چهار بنای تاریخی کاشان

اهداف و پیشینه:

 خشت از انواع مصالح اصلی با منشا خاک در آثار معماری گلی به جامانده از دوران گذشته است و ایران در استفاده از این مصالح با تکیه بر معیارهای اقلیمی، از کهن ترین و باسابقه ترین کشورهاست. با گذشت زمان، کاربرد این مصالح کمتر و به آن بی توجهی می شود، درصورتی که بخش زیادی از ایران را مناطق گرم، خشک، و کویری تشکیل داده است و خشت همچنان یک مصالح ارزان، بازیافت پذیر، و اقلیمی با میزان دسترسی بالا در این مناطق است. بنابراین اهمیت شناخت این مصالح و تحلیل آن در دوران های مختلف و بهره گیری از تجارب گذشته دوچندان می شود. علاوه براین پایداری و مانایی برخی بناهای خشتی تاریخی تا امروز، تحلیل و بررسی مصالح موجود در این ابنیه را ضروری می کند تا از تجارب گران بهای ساخت وپرداخت خشت در ادوار تاریخی بهره گیری و روش های نهفته در آنها آشکار شود. به همین دلیل، می توان گفت استفاده از خشت و بیان راهکارهای مقاوم سازی آن، بدون بررسی و تحلیل کار گذشتگان، کار درست و اصولی ای نیست و باید در وهله اول، ویژگی های شاخص ساخت این مصالح در ادوار مختلف تاریخی بررسی شود تا زمینه ای برای ساخت این مصالح و انجام پژوهش هایی در مورد راهکارهای اصولی استفاده و مقاوم سازی آنها باشد. بنابراین در پژوهش پیش رو با هدف شناخت ابعاد کمی و هندسی خشت های به کاررفته در بناهای تاریخی ایران، به بررسی این مصالح در بناهای تاریخی متعلق به دوره های مختلف شهر کاشان، با عنوان نمونه ای غنی از بافت های تاریخی کشور، پرداخته شده است.

روش تحقیق کمی و مبتنی بر مطالعات میدانی و فعالیت های آزمایشگاهی است. آزمایش ها به سه دسته تقسیم می شوند. دسته اول، آزمایشات پایه شامل چگالی، وزن مخصوص، درصد رطوبت، دانه بندی، هیدرومتری، و حدود اتربرگ است، دسته دوم تست های مکانیکی شامل مقاومت فشاری و خمشی، و دسته سوم آزمایش های شیمیایی و آنالیز شیمیایی به روش XRD است. این تست ها بر اساس استانداردهای ASTM و همچنین استاندارد ملی ایران (ISIRI) انجام شده اند. در این تحقیق چهار نمونه خشت از بناهای تاریخی کاشان از عصر نوسنگی تا دوره قاجار آزمایش شده اند. نحوه نام گذاری نمونه ها به این صورت است که این نمونه ها با حرف C (ابتدای کلمه خشت به انگلیسی) نشان داده شده و با توجه به بازه زمانی از گذشته تا امروز شماره گذاری شده اند.

نتایج و جمع بندی:

 ازجمله مشخصات فیزیکی موثر در مقاومت و کیفیت نمونه ها، وزن مخصوص یا دانسیته است. بر اساس برآوردی از آزمایشات، وزن مخصوص برای نمونه C3 بیشترین و برای نمونه C2 نیز بالاست. درصد رطوبت نیز، میزان رطوبت موجود در نمونه است و هرچه میزان آن کمتر باشد، برای نمونه مناسب تر است؛ زیرا جذب آب توسط نمونه در فصول مختلف، سبب انقباض و انبساط نمونه می شود و ایجاد ترک می کند. با توجه به نتایج پژوهش، نمونه C2 دارای کمترین و نمونه C3 دارای بیشترین میزان درصد رطوبت است. با توجه به محل نمونه C3، که از حصار سلجوقی تهیه گردیده و در حال حاضر فضای سبز و آب نما در مجاورت آن قرار دارد، رطوبت بیشتری جذب کرده است.