مدل سازی مطلوبیت زیستگاه دلفین گوژپشت (Sousa plumbea) در محدوده خوریات ماهشهر با استفاده از مدل حداکثر آنتروپی (MaxEnt)

مطالعه بر روی پراکنش پستانداران دریایی و همچنین شناسایی عوامل موثر بر انتخاب زیستگاه آن ها، از مهم ترین موارد برای شناخت شرایط زیستی این جانوران و تهدیدات مختلف بر روی آن ها جهت تدوین طرح های حفاظت از اکوسیستم های ساحلی به شمار می رود. خلیج فارس به عنوان یکی از مهم ترین پهنه های آبی جهان دارای بوم شناسی متنوع و بسیار پیچیده ای است که به دلیل تهدیدات مختلف انسانی، حیات بسیاری از گونه های این منطقه در خطر است.  دلفین گوژپشت اقیانوس هند (Sousa plumbea)) یکی از رایج ترین گونه های پستاندار دریایی است که در نواحی ساحلی و آب های کم عمق خلیج فارس دیده می شود که طبق لیست قرمز  اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت جمعیت آنها رو به کاهش است  خور موسی در شمال غربی خلیج فارس یک زیستگاه مهم اما بسیار صنعتی برای این گونه است. این مطالعه با هدف مدل سازی مطلوبیت زیستگاه دلفین گوژپشت در محدوده شمالی خور موسی  انجام گرفته است که علاوه بر مشخص کردن زیستگاه های بالقوه مطلوب دریایی، مهم ترین عوامل فیزیکی موثر بر آشیان بوم شناختی گونه ها نیز مشخص خواهد شد.

با انجام مطالعات میدانی در پاییز و زمستان دو سال متوالی 1399-1400 و گزارشات جوامع محلی، مناطق حضور گونه شناسایی شدند و موقعیت حضور آن ها روی نقشه منطقه علامت گذاری گردید و سپس وارد نرم افزار ArcGIS گردید. در مجموع 30 نقطه حضور از این گونه ثبت گردید و سپس به همراه متغیرهای زیست محیطی وارد مدل گردید. عوامل محیطی به کاربرده شده به عنوان متغیرهای موثر بر حضورگونه شامل غلظت کلروفیل، دمای سطحی آب، شوری، عمق آب، شیب بستر و فاصله از ساحل و فاصله از کانال های ورودی خوریات ماهشهر (شمال غربی خلیج فارس) می باشد. متغیرهای مورد نیاز برای مدل سازی با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی تهیه و در نهایت برای تهیه نقشه مطلوبیت زیستگاهی از مدل حداکثر آنتروپی (MaxEnt) استفاده گردید. روش حداکثر آنتروپی، یکی از ابزارهای بسیار متداول برای مدل سازی مطلوبیت زیستگاه و نیز پیش بینی و مدل سازی نحوه پراکنش گونه ها به کار می رود؛ که با استفاده از داده های حضور و متغیرهای محیطی اجرا می شود.

نتایج نشان داد که مدل مکسنت در این مطالعه عملکرد مناسبی دارد و سطح زیر منحنی (AUC)  معادل 91/0 به دست آمد که نشان دهنده دقت و کارایی بالای مدل در شناسایی مطلوب ترین مناطق پراکنش است. همچنین متغیرهای عمق و شیب بستر و فاصله تا ساحل به عنوان مهمترین پارامترها در شناسایی مناطق مطلوب شناخته شدند و احتمال حضور دلفین گوژپشت در محدوده ورودی کانال اصلی خوریات ماهشهر نسبت به سایر مناطق بیشتر می باشد . بر اساس یافته های این مطالعه تنها 10% منطقه دارای مطلوبیت بالا برای زیست این گونه است، 98/15% از منطقه (32/30 کیلومتر مربع) دارای مطلوبیت متوسط و در نهایت بیشترین درصد از مساحت منطقه برابر با 95/75% (25/140 کیلومتر مربع) را فاقد مطلوبیت برای حضور گونه یا دارای مطلوبیت کم می باشد.

از آنجا که نظارت و ارزیابی تنوع زیستی دریایی متکی بر دانش کافی و دقیق از جمعیت و الگوهای توزیع گونه های مهم اکولوژیکی است و به دلیل آنکه فعالیت های متراکم دریایی و صنعتی شدن شتابان همراه با قرارگیری شهرهای ساحلی ماهشهر و سربندر موجب اختلال شدید زیستگاه های طبیعی منطقه شده است.. این مطالعه مبنایی را برای نظارت بر دلفین گوژپشت و ارزیابی سلامت اکوسیستم خور موسی فراهم می کند