اثر تسهیل گونه های Astragalus gossypinus و Acantholimon raddeanum بر تنوع گونه ای رویشگاه های مرتعی بهارکیش، بینالود، خراسان رضوی

گونه های گیاهی خاردار و بالشتکی در مراتع می توانند نقش مهم و کلیدی در حفاظت از تنوع گونه ای داشته باشند. با توجه به اهمیت تنوع گونه ای و نقش گونه های پرستار در بهبود شاخص های تنوع گونه ای در مراتع؛ هدف از تحقیق حاضر بررسی نقش حمایتی دو گونه گون کتیرا (Astragalus gossypinus Fisch.) و کلاه میرحسن (Acantholimon raddeanum Czerniak.) در سه سایت مدیریتی، قرق، قرق+کپه کاری و چرای شدید دام در مراتع ییلاقی بهارکیش قوچان، خراسان رضوی است.

سه سایت قرق، قرق+کپه کاری و چرای شدید (محل اتراق دام ها) انتخاب و نمونه برداری با استفاده از سه ترانسکت 100 متری در منطقه معرف هر سایت در خردادماه 1401 انجام شد. در هر سایت، 30 پلات زوجی برای هر گونه در زیراشکوب گونه های پرستار و فضای باز مجاور آن ها مستقر و ضمن اندازه گیری صفات ساختاری پایه ها (شامل؛ قطر بزرگ تاج، قطر کوچک تاج و ارتفاع)، تعداد، فراوانی و درصد پوشش گونه های گیاهی ثبت شد. پس از اندازه گیری مشخصه های گیاهی در زیر لکه های گیاهی و بین لکه ها؛ بر مبنای درصد پوشش تاجی گونه ها مقادیر شاخص های تنوع گونه ای تنوع شانون-وینر، غنای مارگالف، یکنواختی کامارگو و شاخص تراکم در زیر تاج پوشش گونه های گون و کلاه میرحسن (به عنوان گونه های پرستار) و فضای باز برآورد شد. شاخص تنوع شانون-وینر و یکنواختی کامارگو به وسیله نرم افزار Ecological Methodology7.2 و شاخص غنای مارگالف توسط نرم افزار Past3.06 و تراکم با استفاده از شمارش، اندازه گیری شد. شاخص های اندازه گیری شده با استفاده از نرم افزار SPSS22 و آنالیز واریانس دوطرفه تجزیه و آزمون دانکن مورد مقایسه قرار گرفتند.

نتایج نشان داد که مقادیر شاخص غنای گونه ای و تراکم گیاهان، در هر سه مکان انتخابی با مدیریت های مختلف، در زیرتاج پوشش گونه های پرستار نسبت به فضای باز بیشتر بود. بیشترین مقادیر شاخصه های مذکور در زیر تاج پوشش گونه گون کتیرا و در مکان های با مدیریت قرق+کپه کاری (غنای گونه 5/4 و تراکم 3/8) و کمترین مقادیر آنها در فضای باز و چرای شدید دام در کلاه میرحسن (غنای گونه 8/0 و تراکم 1/1) مشاهده شد. همچنین بین شاخص های تنوع گونه ای در هر سه سایت بین زیرتاج پوشش دو گونه پرستار و فضای باز اختلاف معناداری وجود دارد و مقدار این شاخص ها در زیرتاج پوشش بیشتر است و این دو گونه به خوبی نقش حمایتی و پرستاری را برای حفاظت از تنوع گونه ای انجام داده اند. همچنین نتایج نشان داد با توجه به ساختار و ویژگی های مورفولوژیکی و ظاهری گونه گون کتیرا مقدار شاخص های تنوع گونه ای در زیر تاج پوشش این گونه نسبت به گونه کلاه میرحسن بیشتر است. با مقایسه شاخص های تنوع گونه ای در سه سایت قرق، قرق+کپه کاری و چرای شدید، مشخص شد بین دو سایت قرق و قرق+کپه کاری اختلاف معناداری وجود ندارد ولی این شاخص ها با منطقه چرای شدید اختلاف معناداری دارند و چرای دام به شدت در محل اتراق دام باعث کاهش تنوع گونه ای شده است. نتایج نشان داد که قرق و کپه کاری با گونه های بومی و سازگار به منطقه در کنار شرایط اکولوژیکی، توپوگرافی و همچنین بالابودن تنوع گونه های گیاهی در این مرتع، سبب افزایش تراکم و بهبود شاخص های تنوع گونه ای شده است.

گیاهان پرستار موجب رشد و بقای گیاهان زیر اشکوب خود شده و از طریق کنترل ساختار و ترکیب یک جامعه خاص شرایط را برای رشد و استقرار سایر گونه ها فراهم می کنند. به طورکلی برای افزایش و اصلاح پوشش گیاهی باید از گونه های پرستار با توجه به ایجاد میکروکلیما و اثر حفاظتی در مراتع استفاده کرد.