تاملی بر خاستگاه روایت «منیجه و بیژن» کردی و «بیژن و منیژه» فردوسی

«منیجه و بیژن» روایتی حماسی در فرهنگ و ادب کردی است که در ادب فارسی با عنوان «بیژن و منیژه» شناخته می شود. این عنوان تقریبا مشابه، نشان از اشتراکات بسیار و اختلافات اندک در ساختار و درونمایه روایت ها دارد و گواهی می دهد که منشا هر دو روایت یک جغرافیای واحد است که بعدها در دو حوزه جدا تکامل یافته اند. این داستان حماسی از دیدگاه های مختلفی بررسی شده؛ اما کمتر به بررسی زمان و مکان پیدایی آن پرداخته شده است. در مورد زمان پیدایی آن دو نظر وجود دارد: نخست، زمان پیدایی روایت را به دوره ای کهن و نامعلوم، و دیگری به دوره پس از میلاد مسیح برمی گرداند. در مورد مکان پیدایی نیز، برخی آن را جزو ادبیات تیول گرگان و مرو، و برخی دیگر مربوط به نهاوند و حوزه زاگرس می دانند. جستار حاضر به شیوه توصیفی- تحلیلی و با دلالت یابی از شواهد درون روایی، اصل این داستان را مربوط به دوره ای کهن و نامعلوم می داند که از کردستان برآمد و به جاهای مختلف، از جمله خراسان و ارمنستان سیر کرد و در این مسیر، دگردیسی هایی به خود دید و در پردازش نهایی سر از شاهنامه ها درآورد.