بررسی فناوری و حفاظت و مرمت تزیینات کاشی معرق محراب مصلای تاریخی مشهد

یکی از بزرگترین و زیباترین مصلاهای تاریخی ایران مصلای پایین خیابان مشهد است که به دستور شاه سلیمان اول در دوران صفویان ساخته شده است. تاریخ ساخت و اتمام بنا بر طبق کتیبه کاشی ایوان مرکزی سال 1087 ه.ق است. ساختار معماری بنا از ایوان مرکزی رفیعی در وسط و دو رواق گنبددار در طرفین تشکیل شده است. سطوح داخلی و خارجی بنا با آرایه های مختلف معماری همچون گچبری،کاشیکاری، نقاشی و مقرنس کاری تزئین گردیده است. در میان انواع مختلف آرایه های بکار رفته در تزئین این بنا کاشی های معرق محراب بنا از نظر زیبایی و نفاست بی همتاست. بررسی آزمایشگاهی ترکیب شیمیایی لعاب کاشی های معرق محراب با روش دستگاهی SEM-EDX و نتایج حاصل از آن مطابقت و همخوانی خوبی با نتایج بررسی های تجربی سایر محققان داشت که این امر نشان از تداوم سنت کاشی کاری و تولید لعاب با فناوری مشابه در سراسر عصر صفوی در مناطق مختلف ایران است مطالعه ترکیب کانی شناسی بدنه کاشی ها به روش پتروگرافی نیز حاکی از بکارگیری ترکیب کانی شناختی مشابه و مناسب به همراه پخت خوب در تولید آن ها بود که موجب استحکام و دوام بیشتر کاشی ها شده بود آسیب شناسی بنا و تزئینات آن نشان داد که ترکیبی از عوامل مختلف فیزیکی شیمیایی و انسانی موجبات تخریب و فرسایش سازه و تزئینات بنا از جمله کاشی های معرق آن را فراهم آورده است. در این میان عوامل انسانی و توسعه ناهنجار شهری پیرامون بنا و مرمت های غیراصولی و غیرحرفه ای تزئینات در تخریب و فرسایش کاشی ها نقش اصلی را بر عهده داشته است. با توجه به اهمیت و نفاست کاشی های معرق محراب پس از انجام مطالعات آزمایشگاهی کاشی های این بخش از بنا مورد حفاظت و مرمت قرار گرفت. برای این کار پس از اقدامات حفاظتی اولیه از طریق تمیزکاری و استحکام بخشی بخش های کمبود مطابق با اصول و مبانی نظری مرمت به شیوه مرمت تکمیلی از طریق موزون سازی رنگی بازسازی شد.