پردازش مکانی-زمانی عناصر بالقوه سمی در رسوب خشک هوای کلان شهر همدان، غرب ایران؛ تعیین غلظت و ریسک بوم ‎شناختی

ذرات معلق در هوا به ویژه ذرات ریز به عنوان منبع عناصر بالقوه سمی (PTEs) برای افراد ساکن در جوامع شهری شناخته شده است و قرار گرفتن در معرض آن ها از طریق استنشاق، گوارش و همچنین تماس پوستی می تواند منجر به بروز اثرات نامطلوب ریوی و استرس اکسیداتیو شود. بنابراین، ارزیابی کیفیت و آلودگی گردوغبار و رسوبات جوی ضروری است. بر این اساس، این پژوهش با هدف ارزیابی تغییرات مکانی-زمانی و ریسک بوم شناختی عناصر بالقوه سمی (آرسنیک، سرب، کادمیم، کروم و منگنز) رسوب خشک جوی ‏شهر همدان در سال 1402 انجام یافت.

روش پژوهش: 

در این پژوهش توصیفی-مقطعی، در مجموع 144 نمونه رسوب خشک جوی از 12 مکان نمونه یرداری طی چهار فصل برداشت شد. پس از آماده‏سازی و هضم اسیدی نمونه‏ها در آزمایشگاه، محتوی عناصر در آن ها به روش طیف‏سنجی نوری پلاسمای جفت شده القایی (ICP-OES) خوانده شد. مقادیر شاخص‏های آلودگی (PI)، آلودگی یکپارچه (IPI)، ریسک بالقوه بوم شناختی (Er) و ریسک بالقوه بوم شناختی تجمعی (RI) محاسبه شدند.

نتایج تعیین محتوی عناصر بیان‏گر تاثیر فعالیت های انسانی به ویژه با منشا صنعتی و ترافیک بود. محاسبه شاخص PI نشان داد که آلودگی عناصر آرسنیک، سرب، کادمیم، کروم و منگنز، "کم" تا "زیاد" بوده است. همچنین، میانگین مقادیر شاخص IPI با 73/1، شرایط آلودگی "متوسط" در منطقه مورد مطالعه را نمایندگی کرد. نتایج ارزیابی ریسک بوم شناختی نشان داد که در همه مناطق و فصول نمونه برداری مقادیر شاخص Er برای عناصر آرسنیک، سرب، کروم و منگنز در طبقه خطر "کم" و برای عنصر کادمیم در طبقه خطر "متوسط تا "زیاد" قرار داشت. از طرفی، میانگین مقادیر شاخص RI برابر با 113 و بیان گر سطح خطرزایی بوم شناختی تجمعی "متوسط" رسوب خشک جوی در منطقه مورد مطالعه بود. همچنین، کادمیم با %3/68 از بیش‏ترین سهم در ایجاد خطر بوم‏شناختی برخوردار بود.

به‏‏منظور حفظ سلامت محیط و شهروندان نسبت به پایش منظم محتوی عناصر بالقوه سمی و ارزیابی ریسک بوم شناختی و سلامت رسوب خشک جوی آلوده به ویژه در مناطق با آلودگی زیاد توصیه می شود.