نقش حفاظتی و پناهگاهی گیاهان بوته ای بر پایداری اکوسیستم گون زارها

گیاهان بوته ای به عنوان پناهگاه های زنده، نقش بسیار مهمی بر تنوع گونه ای و پایداری اکوسیستم های تحت چرا دارند. حذف آنها از ترکیب گیاهی مراتع بدون اعمال رویکرد حفاظتی، اثرهای مخربی بر پایداری رویشگاه های مرتعی دارد. هدف پژوهش پیش رو، بررسی نقش حفاظتی و پناهگاهی دو گونه گون (Astragalus heratensis Bunge.) و چوبک (Acanthophyllum glandulosum Bunge ex Boiss.) بر پایداری گون زارهای ارتفاعات شرقی کشور است.

برای این منظور، ابتدا رویشگاه های مرتعی ژرف تربت حیدریه، به عنوان رویشگاه های معرف گون زارهای ارتفاعات شرقی کشور، در نظر گرفته شد. سپس، نوع و تراکم گونه ها، در داخل 50 پلات دو متر مربعی که با فاصله 10 متر از همدیگر در امتداد پنج ترانسکت 100 متری مستقر شده بودند، اندازه گیری شد. در امتداد هریک از ترانسکت ها، 10 پایه گیاهی از هریک از گونه هایBunge.  As. heratensis وBunge ex Boiss.  Ac. glandulosum که تاج آنها با ترانسکت برخورد کرده بود، انتخاب و صفات ارتفاع، قطر تاج بزرگ و کوچک و مساحت تاج پوشش اندازه گیری گردید. ضمن اینکه، درصد پوشش تاجی و تراکم گونه های واقع در زیراشکوب گونه های هدف، در داخل میکرو پلات های 25/0 مترمربعی (ابعاد 50×50 سانتی متری) اندازه گیری شد. همزمان، در سمت دیگر هریک از ترانسکت ها و در فاصله کمتر از 2 متر از هر پایه گیاهی، یک پلات به همان اندازه (ابعاد 50×50 سانتی متری)، در فضای باز (بین لکه ای) برای اندازه گیری درصد پوشش تاجی و تراکم گونه های واقع در آنها مستقر شد. پس از اندازه گیری مشخصه های گیاهی در زیر لکه های گیاهی (زیر تاج گیاهان بوته ای) و بین لکه ها (فضای باز)، مقادیر شاخص های تنوع گونه ای محاسبه شد. برای مقایسه تنوع گونه ای زیر تاج گیاهان بوته ای و فضای باز، از آزمون t دو نمونه مستقل، استفاده شد.

بر مبنای نتایج، گونهBunge.  As. heratensis به دلیل برتری ارتفاع و مساحت تاج پوشش، نسبت به گونه Ac. glandulosum Bunge ex Boiss.  نقش حفاظتی بیشتری برای گونه های زیراشکوب دارد. به گونه ای که درصد پوشش تاجی، تراکم و مقادیر شاخص های تنوع گونه ای در زیر تاج آن، بیشتر از گونه Ac. glandulosum Bunge ex Boiss. است. همچنین، مقادیر شاخص های پوشش گیاهی و تنوع گونه ای در زیر تاج گیاهان بوته ای، بیشتر از فضای باز بین آنهاست. بیشتر گونه هایی که در زیر تاج گیاهان گونه هایBunge.  As. heratensis وAc. glandulosum Bunge ex Boiss. تراکم زیادی دارند، به ندرت در فضای باز دیده می شوند. این موضوع، به دلیل تسهیلاتی است که گیاهان بوته ای، برای گونه های یکساله ایجاد کرده اند. بین نقش حفاظتی و پناهگاهی گونه های Bunge. As. heratensis و Ac. glandulosum Bunge ex Boiss.، از لحاظ تولید در فضای باز، اختلافی مشاهده نشد ، اما مقدار تولید در زیراشکوب، در گونه Bunge. As. heratensis، 35 درصد بیشتر از گونه Ac. glandulosum Bunge ex Boiss. بود.

گیاهان بوته ای به عنوان پناهگاه های زنده، توانایی حفاظت گونه های زیر تاج خود را از چرای مستقیم دام دارند و محیط امنی برای گونه های خوشخوراک و حساس به چرا ایجاد می کنند. ضمن اینکه، شرایط را برای جوانه زنی، رشد، بقا و تولید گونه هایی خوشخوراک، فراهم می کنند. درمجموع، گیاهان بوته ای، به دلیل نقش پناهگاه و تسهیلاتی که برای گونه های یکساله دارند، اهمیت مهمی در تنوع، حفاظت و مدیریت اکوسیستم های تحت چرا دارند و از نقش حفاظتی آنها، می توان برای افزایش و اصلاح پوشش گیاهی مراتع استفاده نمود.