بررسی وضعیت آب مجازی گندم آبی و ارائه راهکارهای فنی و سیاستی برای بهبود آن در ایران

مفهوم آب مجازی در قرن بیست و یکم به عنوان شاخصی کلیدی برای ارزیابی مصرف بهینه آب در تولید محصولات کشاورزی، به ویژه در مواجهه با بحران کمبود آب، برجسته شده است. این مطالعه به بررسی و تحلیل آب مجازی گندم آبی در ایران پرداخته است که یکی از محصولات راهبردی کشاورزی شناخته می شود. این مطالعه تفاوت های مقدار آب مجازی گندم آبی را در استان ها و اقلیم های مختلف کشور بررسی کرده است. نتایج بررسی ها نشان می دهد میزان آب مجازی گندم آبی در ایران در دامنه وسیع 3523-284 مترمکعب بر تن قرار دارد و به طور متوسط برابر 1400 مترمکعب بر تن و 50 درصد بالاتر از میانگین میزان آب مجازی گندم در تعدادی از کشورهای جهان  (930 مترمکعب بر تن) است. بر این اساس، بیشترین آب مجازی آبی (دامنه 3523-1539 مترمکعب بر تن) مربوط به استان های خوزستان، کرمان، سمنان، بوشهر، سیستان و بلوچستان، اصفهان، فارس، یزد، و بخش هایی از استان های قم، کرمانشاه، خراسان جنوبی، خراسان شمالی، چهارمحال و بختیاری، و آذربایجانشرقی با متوسط 2610 مترمکعب بر تن است. کمترین آب مجازی آبی (دامنه 586-284 مترمکعب بر تن) مربوط به استان های مازندران، همدان، گلستان، کردستان، کهکیلویه و بویر احمد و مناطقی از استان های خراسان جنوبی، مرکزی، هرمزگان، و ایلام با متوسط 451 مترمکعب بر تن است. بررسی ها همچنین نشان می دهد اکثر مناطق تحت کشت گندم در ایران (حدود 53 درصد زمین های تحت کشت آبی)، در مناطق با بحران کم آبی واقع شده است. کشت گندم از ابعاد مقدار نیاز آبی و کارایی مصرف آب پتانسیل در استان های مختلف دارای درجات متفاوتی از برتری است. از جنبه مقدار آب مجازی آبی، کشت گندم در دو استان گلستان و اردبیل که نسبتا مشکل کم آبی ندارند و مقدار آب مجازی گندم در آن ها پایین نیز هست، برتری زیادی دارد.  استان خوزستان نیز در صورت بهبود مدیریت آبیاری، با توجه به اقلیم مناسب و گرمای هوا و امکان استفاده مناسب از بارش های زمستانه  در فصل رشد و رسیدگی سریع محصول، برای کشت گندم دارای برتری است. کشت گندم در برخی مناطق ایران، به ویژه در مناطق مرکزی و جنوب شرقی، مناسب نیست. نتایج این بررسی بر لزوم مدیریت بهینه منابع آب کشاورزی و انتخاب راهبردی مناطق و سطح تحت کشت گندم در الگوی کشت ملی از جنبه برتری تولید مرتبط با نیاز آبی، محدودیت منابع آب، بهبود بهره وری و کاهش مقدار آب مجازی، کاهش ضایعات، و تجارت آب مجازی گندم تاکید دارد.