واکاوی تاویل اشاری آیات قرآن در عرایس البیان و شرح شطحیات روزبهان بقلی

این جستار که مطالعه ای کتابخانه ای، به روش تحلیل، توصیف و مقایسه است، در دو بخش تنظیم شده است. بخش نخست به معرفی روش تاویل اشاری آیات قرآن می پردازد که طی آن، موول کلمه ای را برمی گزیند و هر حرف آن را به حرف آغازین کلمه ای دیگر نسبت می دهد و بدین ترتیب، نگرش خود نسبت به متن را مطرح می سازد. بخش دوم این تحقیق جایگاه تاویل اشاری در آثار روزبهان بقلی(606-522 ه.ق)، معروف به «شیخ شطاح» را در کتاب های عرایس البیان و شرح شطحیات واکاوی می کند. او این رویکرد بدیع را در تشریح معانی مقطعات و غیر مقطعات قرآن کریم به کار برده است. او که خود به اهمیت تاویل اشاری اشاره کرده، در بعضی موارد حروف کلمات تاویل شونده را به کلماتی نسبت می دهد که با همان حرف شروع می شوند و در برخی موارد عرصه را بر روی ذوق خویش می گشاید تا آنچه ضمیر او از الهامات عرفانی دریافت کرده است، با کمک روش تاویل اشاری بیان کند. در این موارد، روزبهان به انتساب حروف کلمه مورد نظرش به حروف آغازین کلمات دیگر پای بند نمی ماند. در چنین مواردی، آن حرف که برای تاویل اشاری برگزیده، نه در ابتدا، بلکه در میانه یا انتهای کلمات منسوب قرار دارند. علاوه بر بعد روش شناختی، از نظر محتوا نیز در مقطعات یا غیر مقطعاتی که او برای تاویل اشاری برمی گزیند، گاهی به روش تفسیر بالماثور می گراید و دیدگاه تاویلی خویش را با احادیث و روایات معصومین(ع) و همچنین سخنان سایر صاحبان آرای عرفانی مستند می کند و گاهی در پرتو دریافت های درونی خویش مسیر تاویل را هموار می سازد.