بررسی روابط پارامترهای اکولوژیکی با شاخص های رویشی و فیتوشیمیایی جمعیت های Seseli staurophyllum Rech.f

Seseli staurophyllum (تیره چتریان) گونه انحصاری ایران است که انتشار محدودی در استان سمنان دارد. در تحقیق حاضر خصوصیات رویشی و مواد موثره اسانس جمعیت های این گونه در رویشگاه های مختلف در سال 1401 مورد بررسی قرار گرفت تا تاثیر عوامل محیطی بر صفات عملکردی آن مشخص گردد. سه منطقه با ارتفاع های مختلف (2013-1310 متر) انتخاب شد و در هر منطقه 15 پلات به روش تصادفی سیستماتیک استقرار یافت. در هر پلات، خصوصیات رویشی این گونه اندازه گیری شد. همچنین پنج نمونه خاک به طور تصادفی از داخل پلات ها برداشت شد و برخی پارامترهای فیزیکوشیمیایی آن ها اندازه گیری شد. سرشاخه های گل دار این گونه نیز با سه تکرار از رویشگاه های طبیعی جمع آوری و ترکیب های اسانس آن ها تعیین شد. ارتباط بین خصوصیات عملکردی و عوامل محیطی با استفاده از آنالیز همبستگی و تجزیه مولفه های اصلی بررسی شد. تجزیه واریانس خصوصیات رویشی، اجزای اسانس و پارامترهای فیزیکوشیمیایی خاک نشان داد که بین سه منطقه تفاوت معنی داری وجود دارد. مقایسه میانگین خصوصیات رویشی حاکی از آن بود که بیشترین مقادیر ارتفاع (7/109 سانتی متر)، قطر تاج پوشش (3/56 سانتی متر)، سطح تاج پوشش (3/6 درصد)، سطح برگ (1/25 سانتی متر مربع) و زیتوده (1/132 گرم) به منطقه قالیباف مربوط است. در منطقه قالیباف مواد موثره اصلی اسپاتولنول (8/30%)، آلفا-لونجیپینن (8/10%) و سدرل (3/8 %)؛ در منطقه افتر میرسن (2/19%)، ترانس-بتا-اسیمن (4/17%)، سیس-بتا-اسیمن (6/7%) و آلفا-پینن (7%)؛ و در منطقه جوین میرسن (1/24%)، ترانس-بتا-اسیمن (7/20 %)، بتا-پینن (3/10%) و آلفا-پینن (1/10 %) بودند. مهم ترین عوامل اثرگذار بر صفات عملکردی، ارتفاع از سطح دریا، بارندگی سالانه، حداقل دمای سردترین ماه، حداقل دمای مطلق، گچ، ماده آلی، پتاسیم و رس بود. ضمن اینکه ترکیب های آلفا-پینن، بتا-پینن، سیس-کاروئول، اسپاتولنول، آلفا-لونجیپینن، سدرل، ترانس-بتا-اسیمن و میرسن بیشترین همبستگی معنی دار را با عوامل محیطی داشتند. براساس معیار IUCN، جایگاه حفاظتی S. staurophyllum در بحران انقراض تعیین گردید. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که این گونه در رویشگاه های مختلف دارای مواد موثره با ارزشی است که می توان از آن ها برای مصارف دارویی استفاده کرد.