نرم افزار شناسائی احادیث مشابه، چالش ها و راهکارها

مجله ره آورد نور از هفتمین شماره دوره جدید خود، بحث جدیدی را با عنوان «سلسله مقالات بررسی راهکارهای طراحی نرم افزار شناسایی احادیث مشابه» آغاز کرد. این بحث اگر چه برای اولین بار در یک مجله و در قالب سلسله مقالات به بحث گذاشته می شد،(1) ولی به موضوعی اشاره دارد که مدتهاست دغدغه تعدادی از مراکز حدیث پژوهی و پژوهشگران شیعی است.
    از آنجا که این طرح، بسیار وسیع و گسترده است و به بررسی بسیار دقیق قریب به هزار جلد کتاب حدیثی مربوط می شود، شماره قابل توجهی از موسسات، اعم از موسسات فعال در زمینه تولید نرم افزار و موسسات فعال در زمینه پژوهش های حدیثی، با وجود تهیه و آزمایش برخی از روش ها در قطع کوچک، هنوز اجرای کامل چنین طرحی را به صلاح و صواب ندیده یا هنوز توان خود را برای انجام چنین کاری کافی نمی دانند.
    موضوع شناسایی احادیث مشابه مدتها نویسنده این سطور را نیز به خود مشغول کرده بود و در صدد تدوین طرحی برای این منظور بودم تا اینکه مقاله جناب آقای موسوی عبادی را در شماره هشت ره آورد نور مطالعه نمودم.(2) با توجه به مشابهت این طرح با آنچه در ذهن داشتم و با توجه به زحمات ایشان در این زمینه بهتر دیدم، به جای تهیه طرحی جدید، در قالب یک نقد، اولا سوال های خود را نسبت به طرح ارایه شده بیان کنم و ثانیا پیشنهادهایی را به این طرح بیفزایم.
    پس از مطالعه مقاله یادشده فرصتی پیش آمد تا از نزدیک با مولف محترم مقاله آشنا شوم و نرم افزار تهیه شده و نیز صفحات نمونه ای را که از کتاب آماده شده بود، از نزدیک ببینم. ایشان طی دو سال به صورت انفرادی موضوع بزرگی را دنبال کرده، طرحی را برای اجرای آن آماده نموده است و علاوه بر آماده نمودن طرح، برای این کار نرم افزاری تهیه کرده و نمونه کتابی را هم که می توان در کنار نرم افزار چاپ کرد، مهیا نموده است. از آنجا که این کار سنگین و ابتکاری، برای اولین بار و بدون تجربه قبلی انجام می شد، تبعا مولف محترم با مشکلات و موانع متعددی روبه رو بوده است. بررسی طرح و نتایج به دست آمده به خوبی نشان دهنده میزان آشنایی مولف محترم با موضوع حدیث، کاستی های حدیث پژوهی و زمینه های به کارگیری نرم افزار برای رفع این کاستی هاست؛ ولی متاسفانه مقاله ارایه شده نسبت به کار انجام شده بسیار کوتاه بود و عظمت کار صورت گرفته را آن گونه که باید بیان نمی کرد. امید که مطلب حاضر علاوه بر افزودن پیشنهادهایی به طرح، موجبات معرفی بهتر کار انجام شده را نیز فراهم سازد.
    پرسش های مربوط به طرح در دو دسته سوالات محتوایی و سوالات اجرایی بیان می شود:(3)