سخن نخست

بحث از ساختار معرفت و توجیه از جنجال برانگیزترین مباحث معرفت شناسی معاصر است. قدیمی ترین دیدگاه در این زمینه «مبناگرایی» (foundationalism) نام گرفته است. این دیدگاه در میان فلاسفه یونان و نیز فلاسفه قرون وسطا و برخی از فیلسوفان جدید مطرح بوده است. در آثار فلاسفه اسلامی هم این دیدگاه به چشم می خورد. بر طبق مبناگرایی سه ادعا دارد: اولا، باورهای ما بر دو دسته اند: باورهای پایه، و باورهای غیرپایه. ثانیا باورهای پایه نیازی به توجیه ندارند و باورهای غیرپایه به توجیه نیازمندند. ثالثا، باورهای غیرپایه براساس باورهای پایه توجیه می شوند.
مبناگرایان ساختار معرفت بشری را مانند یک هرم در نظر می گیرند که در قاعده آن باورهای پایه قرار دارند و باورهای غیرپایه در بالا و به طرف راس جای گرفته اند. ملاط این هرم قوانین منطقی اند و باورهای غیرپایه به وسیله قوانین منطق با باورهای پایه ارتباط دارند.
دیدگاه دیگر رقیب که در میان فلاسفه جدید مطرح شد انسجام گرایی (coherentism) است. برطبق این دیدگاه، باورهای پایه وجود ندارند و همه باورهای ما غیرپایه اند. از این گذشته، توجیه صرفا رابطه سازگاری میان باورها است. انسجام گرایان ساختار معرفت بشری را به کشتی تشبیه می کنند که بدون لنگر و آزاد در اقیانوس در حال حرکت است. این کشتی نمی تواند در جایی لنگر بیندازد (و آن را مبنا قرار دهد).