بررسی ارتباط بین فعالیت دارکوب و جمعیت پروانه گالزا Paranthrene tabaniformis در نهالستانهای صنوبر در استان گیلان

در سالهای اخیر کشت و توسعه گونه های سریع الرشد ازجمله کلنهای صنوبر در نقاط مختلف آب و هوایی کشور مورد استقبال قرارگرفته است، به طوری که در استان گیلان بیش از 30000 هکتار از اراضی مستعد زیر کشت کلنهای مختلف این گونه ها می باشد (صالحی، 1376). به رغم عملکرد مناسب در واحد سطح، آفات و بیماری ها از عوامل زیانبار در کاهش صفات کمی وکیفی آنها بوده است (عادلی، 1351، خیال و صدرایی، 1364). استفاده از گونه ها وکلنهای مقاوم و کنترل طبیعی آفات آنها با استفاده از دشمنان طبیعی همراه سایر برنامه های مدیریت کنترل تلفیقی آفات از اقتصادی ترین و کم عارضه ترین روش های مبارزه بشمار می رود (صادقی و همکاران، 1379؛ صدرایی، 1373).
دارکوب ها از خانواده Piciidae از جمله دشمنان طبیعی بسیاری از آفات می باشند. از این خانواده در دنیا حدود 200 گونه ذکر شده و عموما درخت زی می باشند. از اکوسیستم های طبیعی ایران نیز تاکنون از بیش از ده گونه یاد می شود که پنج گونه آن در نقاط طبیعی استان گیلان پراکنده اند (بی نام، 1354). متاسفانه اطلاعات جامع و کاملی از خصوصیات بیولوژیکی و رفتار شناسی گونه های بومی دارکوب موجود نیست. بررسی حاضر نیز در تعقیب این اهداف نمی باشد، بلکه در طی انجام مطالعات تعیین کلنهای مقاوم در برابر پروانه گالزای صنوبر Paranthrene tabaniformis Rott.، فعالیت دارکوب روی نهالهای صنوبر نیز مطالعه گردیده است. این بررسی در ایستگاه تحقیقات صنوبر صفرابسته در قالب طرح آزمایشی بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار و 10 تیمار (گونه ها و کلنهای صنوبر انجام شد. در طرح یاد شده ضمن تعیین کلنهای مقاوم در برابر پروانه گالزای صنوبر فعا لیت شکارگری دارکوب نیز مورد بررسی قرار گرفت.
مقاومت گونه ها و کلنهای صنوبر نسبت به پروانه گالزای صنوبر به ترتیب به شرح زیر بوده است: 1- P.deltoides 73/51، 2- P. caspica، 3- P، d. 77/51، 4- P، d 79/51، 5- P، d. 72/51، 6- P. euramericana 45/51، 7- P. e. 92/40، 8- P. d. 69/55، 9- P. e. triplo، 10- P. e. costanzoنتایج نشان داد که نهالهای سالم مورد حمله دارکوب قرار نگرفته و آثار نوک زدگی این پرنده تنها در نهالهای آلوده به پروانه گالزا مشاهده شده که به ایجاد سوراخ در انتهای دالان لاروی (در 10 تا 15 سانتیمتری بالای گال) به منظور دسترسی به لارو و تغذیه از آن منجرمی گردد. همچنین به رغم وجود اختلاف معنی دار در بین کلنها و گونه ها از نظر میزان حساسیت به پروانه گالزا تعداد گال در نهالهای آلوده (صرف نظر از گونه وکلن) اختلاف معنی داری نشان نداد (0.05P >) و به تبع آن، این عدم اختلاف و فعالیت شکارگری دارکوب در گونه ها وکلنهای مذکور نیز مشهود بود. به عبارتی فعالیت شکارگری دارکوب تنها به وجود گال بستگی داشته و نوع کلن و گونه در میزان فعالیت آن بی تاثیر بوده است.
بیشترین فعالیت دارکوب در نهالهای صنوبر در اواسط پاییز زمانی که فعالیت لارو به پایان رسیده و در انتهای دالان لاروی قرار دارد دیده شد. فعالیت چوب خواری پروانه گالزا در صنوبر به صورت ایجاد گال در تنه نهالهای جوان بوده که در نهایت به شکستگی در ناحیه گال منجر شده یا سبب بد شکل شدن نهال می گردد که در هر دو صورت برای صنوبر کاری ها فاقد ارزش می باشد. بنابر این فعالیت دارکوب در نهالهای آلوده و فاقد ارزش به عنوان نهال قابل عرضه، تنها می تواند باعث کاهش جمعیت این آفت شود.
در این بررسی مشاهده گردید که بیش از 32% نهالهای آلوده مورد توجه دارکوب قرار گرفته که این میزان به رغم تخریب شرایط محیطی و محدودیت زیستی این پرنده و در نتیجه کاهش جمعیت آن قابل توجه می باشد. وجود تعداد کم از پایه های درختان کهنسال (خشکه دار) در اطراف ناحیه مورد بررسی در حفظ فراوانی (هرچند اندک) دارکوب بی تاثیر نیست و از اثر بخشی مدیریت جنگل نزدیک به طبیعت حکایت می کند. بنابر این دارکوب می تواند در چرخه زیستی طبیعی به عنوان عامل مهم در کنترل آفات نقش آفرینی نماید که شناسایی گونه ها و مطالعه رفتاری آن نیز لازم به نظر می رسد.